Goede vraag: wat is nou nog een gezond en normaal eetpatroon?

Handen omhoog wie normaal eet. Iemand? Knappe vrouw die nog wéét wat normaal is. Durft er iemand met zekerheid te zeggen dat ze er een gewoon eetpatroon op nahoudt? De afgelopen jaren is het er niet makkelijker op geworden. De ene voedselhype na de andere eet-craze nam het internet over. Is #eatclean normaal? Sap van boerenkool? Glutenvrij brood, boter in je koffie, eten als een holbewoner? Eigenlijk is de vraag niet wat een normaal eetpatroon is, maar wat een normaal gezond eetpatroon is. Want wat gewoon is in Nederland, is niet erg gezond. Slechts 5% van de volwassenen eet de aanbevolen dagelijkse hoeveelheid groente, en 91% van de vrouwen en 95% van de mannen eet meer dan de aanbevolen hoeveelheid verzadigd vet, volgens het Nationaal kompas Volksgezondheid. Dat kan dus beter. Maar hoe?

VERONTRUSTENDE BERICHTEN
Het probleem is dat er ontzettend veel antwoorden op die vraag te vinden zijn, die vaak totaal niet met elkaar rijmen. Welke adviezen moet je nu geloven? Laten we eerst eens kijken naar de relatief nieuwe stemmen op het gebied van eetweetjes: de food- en fitbloggers en andere internetgoeroes. Een groot deel richt zich op wat uiterst gezond eten lijkt. Groente, fruit en zaden hebben de hoofdrol in recepten en foto’s, die soms vergezeld gaan van de term ‘clean eating’. De interpretatie van die term varieert van geen bewerkt voedsel eten tot het schrappen van bewerkt voedsel én brood, pasta, zuivel, cafeïne, suiker en alcohol. Het is geen wonder dat mensen enthousiast worden van zo’n term. De supermarkt ligt vol met gemaksvoedsel met rare ingrediënten en over de ene na de andere voedselgroep verschijnen verontrustende berichten.

'Is #eatclean normaal? Sap van boerenkool? Boter in je koffie, eten als een holbewoner?'

DRIJFZAND
Lekker veilig dus, dat clean eating en andere tips van webgoeroes. Wat kan er misgaan? Heel wat, in feite. De foodsterren van internet hebben het niet altijd bij het juiste eind. Neem Kimberly Snyder, een Amerikaanse voedingsdeskundige met klanten als Reese Witherspoon en Channing Tatum. Ze is een certified clinical nutritionist, maar wie wat internetgraafwerk doet, leert dat ze die titel behaalde via een organisatie die er controversiële praktijken op nahoudt – niet via een universiteit. Maar zo ver hoef je niet eens te wroeten om je eens op je hoofd te willen krabben. In de titels van Snyders drie boeken zit het woord ‘detox’ en claims op dat gebied zijn bijna altijd onjuist (zie kader). Ze propageert darmspoelingen, iets wat door vrijwel alle medici van harte wordt afgeraden. Daarnaast is ze tegen het drinken van water bij het eten en beweert ze dat uien je bloed zuiveren, ook zaken waarvoor geen goede onderbouwing bestaat. Dat Snyder er verdomde goed uitziet in een fluoroze sportbeha, is dus nog geen reden haar als een autoriteit op voedselgebied te beschouwen.

ORTHOREXIA
Nu is de vraag: is het erg om voedseladviezen van types als Snyder op te volgen? Haar claims kloppen niet echt, maar kan het kwaad om haar eetwijze te imiteren? Want die ziet er toch mieters gezond uit, niets dan bekers groene sap en fleurige salades. Toch is voorzichtigheid geboden. Snyder raadt aan geen gluten en geen zuivel te gebruiken. Maar gluten schrappen is onnodig voor mensen zonder de auto-immuunziekte coeliakie of glutensensitiviteit, wat overigens beide zeldzame aandoeningen zijn. Verder is er als dergelijke adviezen worden opgevolgd een reële kans op tekorten aan vitamines, mineralen en vezels. Vraag maar aan Jordan Younger, voorheen foodblogger onder de naam The Blonde Vegan. Ze sloeg door in de beperkingen die ze zichzelf oplegde en werd broodmager, kreeg last van haaruitval en menstrueerde niet meer. Volgens Younger had ze orthorexia, geen officieel erkende aandoening, maar wel een steeds vaker gebruikte term die staat voor ongezond obsessief bezig zijn met ‘gezond’ eten.

'Fitfreaks propageren darmspoelingen, iets wat door vrijwel alle medici van harte wordt afgeraden'

GEHEIME AGENDA
Dan zit er nóg een donker kantje aan de voedselhypes. Want de lelijke waarheid is dat voor veel van de religieuze volgers hun gezondheid stiekem niet vooropstaat. Ze willen slank zijn, dát staat op de eerste plek. Vitaminegebreken be damned. Tik #eatclean in op Instagram en er verschijnen bijna 27 miljoen berichten. Daar zitten plaatjes van eten en van mensen met blote sixpacks tussen, maar niet van mensen met een normaal middenrif die gewoon gezond aan het eten zijn.

Behalve mogelijke narigheid brengen de foodbloggers echter ook veel positiefs. Want natuurlijk is er niks mis mee om beregezonde recepten van internet te bereiden; laat je vooral inspireren. Maar je alarmbellen moeten rinkelen als wat toch redelijk onschuldige voedselgroepen lijken compleet worden geschrapt en er grootse gezondheidsclaims worden geuit.

DEGELIJK ONDERZOEK
Nou, lekker dan. Denk je het gezond te doen, kan dat weleens helemaal verkeerd uitpakken. Hoe moet het wel? Het slechte nieuws is dat niemand precies weet wat voedsel met ons doet. Het saaie nieuws is dat de wetenschap nog altijd het meest weet. Soms staat de wetenschap aan de wieg van voedseladviezen die later weer worden ingetrokken. Eerst mocht je bijvoorbeeld maar twee keer in de week nitraatrijke groente als sla en spinazie eten, nu is gebleken dat het onwaarschijnlijk is dat de groente gezondheidsrisico’s oplevert en geldt de beperking niet meer. Dat soort gevallen wekt wantrouwen. Maar het is nu eenmaal enorm ingewikkeld om achter de invloed van één bepaald voedingsmiddel op de gezondheid te komen, want mensen eten veel verschillende dingen en houden er uiteenlopende leefwijzen op na. Het wordt echter hard geprobeerd, de adviezen komen niet uit de dikke duim. Toen de World Health Organization onlangs verkondigde dat bewerkt vlees kanker kan veroorzaken en dat rood vlees waarschijnlijk kanker kan veroorzaken – en je er dus niet te veel van moet eten – was die mededeling gebaseerd op maar liefst 800 wetenschappelijke onderzoeken.

SCHIJF VAN VIJF
Welke instantie zich ook baseert op wetenschappelijk onderzoek, is het Voedingscentrum, dat de bekende Schijf van Vijf hanteert. Er kwam afgelopen maart een update van de Schijf, gestoeld op nieuwe richtlijnen van de Gezondheidsraad, een onafhankelijk adviesorgaan. Enorm grote veranderingen zijn er niet, maar een aantal adviezen is nieuw, zoals om wekelijks peulvruchten te eten en dagelijks wat ongezouten noten te nemen. Daarnaast is het Voedingscentrum bezig om beter zichtbaar te maken dat de schijf ook kan worden toegepast door onder meer vegetariërs en mensen met on-Hollandse voorkeuren. Vlees en boterhammen hoeven niet noodzakelijk op het menu te staan.

'Dat iemand er verdomde goed uitziet in een fluoroze sportbeha, is geen reden haar als een autoriteit op voedselgebied te beschouwen'

NIET SEXY
Tja, die Schijf van Vijf. Er wordt nogal schamper over gedaan, maar gefundeerd is-ie wel. Er is alleen weinig sexy of nieuws aan. Twee ons groente, twee ons fruit? Gááp. Met mate en gevarieerd eten? Please. Je inname van verzadigde vetten, suikers en alcohol beperken? Oh, echt? Wisten we allemaal al. Maar ja: er is dan ook geen wondermenu om alle lichamelijke ellende te voorkomen. Je kunt een en ander doen om hoge bloeddruk, hartziekten en diabetes type 2 te voorkomen, maar over de rest is nog weinig zeker. Als je je redelijk houdt aan de schijf, ben je al goed bezig. En het houdt ook in dat je normaal kunt eten. Superfoods mogen heus maar zijn niet nodig, als je gevarieerd eet krijg je genoeg voedingsstoffen binnen. Wist je trouwens dat wat voedingsstoffen betreft ook spinazie, witlof en sla heel hoog scoren? Lekker gewoon. Boterhammen en aardappels mogen volop en een cappuccino mag ook. Worst hoeft niet in de ban maar je kunt er beter niet veel van eten. Er is weinig wat totaal uit den boze is en je hoeft nergens enorme hoeveelheden van naar binnen te werken. Voilà, dat is normaal.

ZONDIG
Wat niet letterlijk in de Schijf van Vijf staat: vergeet niet af en toe te zondigen. Dat laatste voorkomt dat je geobsedeerd raakt door dingen die je niet ‘mag’ eten, en vervolgens als het leven even tegenzit er twee familiepakken pecannotenijs doorheen jast. En het maakt het leven een stuk vreugdevoller. Want het is eeuwig zonde om eten te reduceren tot optimale brandstof. In het weekend warme croissants halen, op een hete middag een ijsje eten of getrakteerd worden op zelfgebakken chocoladetaart – dat zijn speciale momenten die ook horen bij normaal eten.