Heel even terug in de tijd. In de Griekse mythe Het oordeel van Paris gooit ongenode bruiloftsgast Eris, godin van de ruzie, een gouden appel tussen alle heerlijkheden op tafel. 'Voor de schoonste' staat erop geschreven. Hera, Athena en Aphrodite menen allemaal recht te hebben op die titel, en de Trojaanse prins Paris moet eraan te pas komen om voor scheidsrechter te spelen. Die arme man, want hij vindt ze alle drie precies even mooi, en dus beginnen de ijdele godinnen gretig tegen elkaar op te bieden. De een belooft hem rijkdommen en heerschappij over Azië in ruil voor de appel, de ander wijsheid en krijgsroem. De derde strooit met complimentjes over zijn voortreffelijke fysiek en stelt hem Helena, de mooiste vrouw ter wereld in het vooruitzicht. Deal!
Jaloezie
De twistappel, zoals het verraderlijke gouden ding werd genoemd, was het startpunt van de Trojaanse oorlog en een geliefd onderwerp voor kunstenaars. Tientallen beroemde schilders, onder wie Cézanne, Rubens, Renoir en Botticelli, vereeuwigden de mythische vrouwenruzie, die anno 2017 ongetwijfeld als bitch fight aangeduid zou worden.
Rivaliteit tussen vrouwen is er geen minder geliefd onderwerp op geworden. Het is de succesfactor achter alle America's Next Top Model-achtige formats en de rode draad van beroemde sprookjes als Assepoester en Sneeuwwitje. Een heleboel films, waaronder Black Swan, Bring It On, Mean Girls, Clueless en Bridesmaids, om maar wat blockbusters te noemen, hadden zonder ruziënde vrouwen niet eens bestaan. En toen Amanda Knox nog verdachte was van de moord op Meredith Kercher werd er door journalisten verlekkerd van eengirl-on-girl crime gesproken.
Reallifesoap
Er zijn de breed uitgemeten vetes tussen actrices Joan Crawford en Bette Davis, tussen ontwerpsters Coco Chanel en Elsa Schiaparelli, singer-songwriters Taylor Swift en Katy Perry. De nieuwe vriendinnetjes van tieneridolen als Justin Bieber en Robert Pattinson kunnen zonder twijfel rekenen op enorme bakken haat van verbolgen vrouwelijke fans. En waren we eigenlijk Team Jolie of Team Aniston? Dichter bij huis hadden we de reallifesoap over Sylvie en Sabia. Opmerkelijk genoeg maakte niemand zich indertijd druk om eventuele spanningen tussen hun (ex-) mannen Raf en Khalid, nota bene teamgenoten.
Who Wore it Better?
En als er even geen noemenswaardig gekrakeel is, dan gooien we toch gewoon zelf wat olie op het vuur? Want wie zijn nou eigenlijk de echte topmodellen, Kendall en Gigi of de Supermodels uit de jaren negentig? Vindt Beyoncé Kim Kardashian niet verschrikkelijk stom en leeghoofdig? En zou Halina jaloers zijn op de internationale carrière en baby van haar beste vriendin Carice?
Ben je een Jackie of een Marilyn? Een Blair Waldorf of een Serena Van Der Woodsen? En zijn dochters Rumer Willis en Kaia Gerber wel net zo mooi als hun moeders Demi Moore en Cindy Crawford? Zelfs de wereldberoemde peuternichtjes North West en Penelope Disick werden door een roddelblad tegenover elkaar in de ring gezet in een editie van Who Wore it Better?, gekleed in identieke pluizige roze kinderjasjes. Van jongs af aan worden we klaargestoomd om met een scheef oog naar andere vrouwen te kijken.
Stiekem gedoe
Hoe komt het toch dat we zo gefascineerd zijn door ruziënde vrouwen? Volgens Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie aan de Radboud Universiteit Nijmegen, vinden we vrouwenruzies extra spannend omdat ze zich meestal in het geniep afspelen. 'Je ziet het al in de criminaliteit. Vrouwen scoren veel lager op dat gebied, maar als ze ergens voor veroordeeld worden, is het vaak iets stiekems. Fraude, vervalsing, vergiftiging. Mannen gaan elkaar veel openlijker te lijf. Als twee vrouwen dus een keer publiekelijk ruziemaken, krijg je meteen reacties als "Waar is de popcorn?" of "Ik pak er een stoeltje bij." Daarnaast zijn media natuurlijk gewoon dol op een goede rel en wordt ieder verhaal aantrekkelijker van een potentieel conflict, dus dat zal altijd worden opgezocht en waar mogelijk sappiger worden gemaakt.'
Wordt al die haat en nijd dan ontzettend overdreven en liggen bakkeleiende vrouwen vooral onder een vergrootglas? Dat valt ook nog maar te bezien. Uit een Amerikaans onderzoek dat in 2009 werd gepubliceerd, bleek dat vrouwen onderling daadwerkelijk vaker aanvaringen hebben dan mannen. 'De wetenschappers keken voor het onderzoek naar mannelijke en vrouwelijke kamergenoten,' legt Vonk uit. 'Ze ontdekten dat vrouwelijke kamergenoten vaker conflicten en irritaties hadden, en sneller van kamergenoot wisselden, ook als ze die aanvankelijk zelf hadden uitgekozen. Voor zover er wetenschappelijk bewijs is, komt het uit die hoek.'
Op de vraag of dat ruziënde gedrag is aangeleerd of niet, antwoordt Vonk: 'Dat is moeilijk te zeggen. Bijna alle verschillen tussen mannen en vrouwen hebben zowel een biologische als een aangeleerde component.'
Queen bee
In het geval van het queen bee-effect, een berucht fenomeen dat vooral boven aan de carrièreladder voorkomt, kun je met vrij veel zekerheid van aangeleerd gedrag spreken, of misschien zelfs van een overlevingsstrategie. Deze bijenkoninginnen zijn – anders dan ons aller Queen B, de muzikale predikster van sisterhood – vrouwen in leidinggevende functies die er maar weinig voor voelen om hun seksegenoten omhoog te helpen. Sterker nog, ze zijn zelfs onaangenamer tegen vrouwelijke dan tegen mannelijke ondergeschikten.
'Je ziet dit verschijnsel het vaakst in masculiene organisaties, waar vrouwen worden benadeeld en extra op hun vrouw-zijn worden beoordeeld,' schrijft Vonk in haar boek Collega's en andere ongemakken. Vooral vrouwen die hun identiteit niet aan hun sekse maar aan andere dingen ontlenen, zoals werk en hobby's, zouden zich tot bijenkoninginnen ontpoppen. Vonk licht toe: 'Ze gaan dan meer onder één hoedje spelen met de mannen en zijn geneigd seksediscriminatie in de organisatie te ontkennen. Een queen bee wil laten zien dat ze zelf niet zo'n stereotiep vrouwtje is. Het is een strategische zet.'
Dichter en radiomaker Nikki Dekker beschrijft in een feministische briefwisseling op haar blog Something Righteous een vergelijkbaar fenomeen dat zich ook buiten de werkvloer manifesteert. 'We groeien op in een maatschappij die vrouwen minder waard vindt dan mannen, meisjes minder dan jongens,' schrijft ze. 'Veel vrouwen kiezen er daarom voor om simpelweg afstand te nemen van hun geslacht, en zich met mannen te identificeren. Je kent ze wel: de vrouwen die luidkeels roepen dat ze liever met mannen omgaan, dat ze geen salades eten maar burgers, dat ze nagellak maar gezeik vinden en dat vrouwen allemaal backstabbing bitches zijn.' Het resultaat is een tomboy, of de natte droom van iedere man: een vent in het lichaam van een waanzinnig sexy vrouw, beter bekend als de Cool Girl.
Slut shaming
Nee, ook buiten de kantoortuin is het lang niet altijd koek en ei, of zoals we in het geval van mannen zouden zeggen: ouwe-jongens-krentenbrood. Je hoeft maar een kwartiertje op een willekeurig forum rond te neuzen en er wordt schande gesproken over flesvoeding ('Wat ben jij voor moeder?'), het verkeerde merk draagzak (Wil je niet het beste voor je kind?), een stel al te begeerlijke borsten ('Ordinair!') of seksuele vrijpostigheid (idem). Vrouwen nemen elkaar maar al te graag de maat. Als mannen vreemdgaan zijn het meestal niet zij maar hun minnaressen die tot zondebok worden gemaakt. Neem Becky 'with the good hair', het vermeende bijslaapje van Jay Z, die op social media alle bagger over zich heen kreeg en zo heerlijk de wind uit Jigga's zeilen hield.
De grootste liefhebbers van slut shaming zijn over het algemeen dan ook geen mannen maar medevrouwen. Hoe dat komt? Volgens Vonk werkt de markt van seks hetzelfde als die van economische goederen. 'Mannen zijn de vragers, want die hebben meer behoefte aan seks, en vrouwen zijn de aanbieders.
Een vrouw die aantrekkelijk is voor mannen, en er dan ook nog uitziet alsof ze makkelijk te krijgen is, zou je in economische termen een concurrentievervalser kunnen noemen. Ze verlaagt als het ware de waarde van seks door met stuntprijzen te werken, en dat is slecht voor de markt.' In een notendop: al te liederlijke types zijn voor hun orthodoxere seksegenoten wat Airbnb is voor de hotelbranche.
Man repellers
Maar volgens Vonk heeft de afgunst jegens mooie vrouwen ook een biologische oorsprong. 'De schoonheid van een vrouw is een heel waardevolle manier om de beste partner te krijgen. Voor mannen is dat eerder status en maatschappelijk succes. De theorie is dan ook dat mannen daarover onderlinge competitie hebben, en vrouwen over schoonheid.'
Zou dat dan een van de redenen zijn dat een bepaald slag modevrouwen zich daartegen afzet door zich vooral te kleden om andere vrouwen – en dus uitdrukkelijk níét mannen – te imponeren? Ze hult zich graag in zogenaamde man repellers: kledingstukken waar de meeste mannen van gruwelen. De culotte, de overall, fluogekleurde Teva-geïnspireerde Miu Miu-sandalen met strasstenen erop, wijde gebreide pantalons, de mom jeans. Misschien is het een geheime code, een witte vlag, een samenzweerderige esthetiek waarmee gezegd wordt: time-out, ik ben oké. Van mij heb je niets te vrezen.
Ingewikkelde mode als staakt-het-vuren. There's a special place in hell for women who don't help other women. Het is een inmiddels gevleugelde uitspraak van de Amerikaanse politica en diplomaat Madeleine Albright. Hear, hear! Maar misschien is het voor een sympathiek begin van het nieuwe jaar ook wel een keer goed als we onze minder zusterlijke zusters niet direct het inferno in wensen. Om ze alle gouden appels die hun hartje begeert te doen toekomen. Om ons bewust te zijn van onze instincten en reflexen, en ons af te vragen of die ontzettend mooie vrouw wel echt zo vreselijk is, of dat we haar vreselijk vinden simpelweg omdat ze een ontzettend mooie vrouw is. En misschien moeten we ook de popcorn en dat stoeltje wat vaker laten voor wat ze zijn. Aan ons zal het niet liggen.
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in ELLE februari 2017.
Journalist Liesbeth Rasker kreeg vorig jaar de schrik van haar leven: er was iets mis met haar borst >
