'Toen ik twee dagen geleden zag dat het tien juli was, dacht ik: hé, volgende maand gaat papa dood. Een absurde gedachte natuurlijk, aangezien tien augustus zijn sterfdatum is en hij dan niet daadwerkelijk doodgaat, maar gíng. Vier jaar geleden.

Zo'n onverwachte hersenkronkel laat me inzien dat ik nog steeds niet besef wat een definitief einde precies inhoudt en dat er een hoop gevoelens onverwerkt zijn. Dat vond ik lange tijd maar vermoeiend. Ik was erg streng voor mezelf. Na een jaar moest ik eroverheen zijn. Na anderhalf jaar mocht ik er niet meer veel om huilen. En als ik ooit overspannen zou raken, dan mocht dat zeker niet komen door de dood van m'n vader. Hallo zeg: dan waren we misschien al wel drie jaar verder.

Ik kreeg een sterke, veroordelende mening over rouw. Over hoe ik het deed, over hoe m'n vriendinnen ermee omgingen, over hoe m'n zusje rouwde, m'n moeder. Ik las er veel over en vond iedereen die niet zijn best deed om deze ellende zo snel mogelijk achter zich te laten maar dom. Je wilt toch léven? Sterker worden? Want dat zou verlies je moeten maken, dat riep iedereen zo hard.

Vroegen m'n vriendinnen er niet naar? Verkeerd. Vroegen ze er wel naar maar alleen op vaderdag? Fout. WhatsAppte ik dat ik verdrietig was en reageerde een vriendin met 'waarom?' Apathische trut. Sprak ik een keertje niet over het verlies? Dan moest ik er in elk geval over schrijven. Bezig blijven. Verwerken. Hup. Maar ik had dat rouwen zo stevig vastgeknepen dat 't als los zand door m'n vingers glipte.

Ik weet wel dat opmerkingen als 'je komt hier sterker uit' of 'de klap komt nog wel' weinig troost bieden

Ik ontdekte dat krampachtigheid de kans verkleint dat iets gaat zoals je hoopt. Ik wilde graag zo snel mogelijk door m'n rouwproces heen, zodat ik van het grootse verdriet af was. Dus ging ik direct naar een rouwtherapeut om m'n gevoelens pragmatisch aan te pakken. Maar het actief aan de slag gaan met wat ik had meegemaakt, door in therapie te gaan, gaf me veel spanning. Wat we bespraken, drong ook niet helemaal tot me door. Toch dacht ik: zolang ik ermee bezig ben, los ik de pijn in elk geval een beetje op. Maar deze krampachtigheid zorgde juist voor onrust, in plaats van verlichting. Want het enige wat ik nodig had, was rust. En tijd.

Ik kan je niet vertellen hoe je om moet gaan met rouw of met een vriendin die rouwt. Ik dacht dat ik het wist, maar wat ik fijn vind, blijkt per dag te verschillen. En per mens. Ik weet wel dat opmerkingen als 'je komt hier sterker uit' of 'de klap komt nog wel' weinig troost bieden. (Want wat is überhaupt die klap? Ga ik dan flauwvallen? Zak ik door m'n benen? Wat gebeurt er?) Het allerbelangrijkste lijkt me dat je voelt dat het verdriet er mag zijn. En dat je dierbaren dat erkennen. Zo lang, zo intens en zo ingewikkeld als degene die rouwt, het voelt. Lief zijn, troost bieden.

Rouw is geen proces, dat klinkt alsof het overgaat

En ik begrijp dat je je als vriendin soms machteloos voelt, omdat je niet altijd weet wanneer je het goed doet. Maar wanneer je dat uitspreekt, doe je niet veel fout. 'Ik vind de situatie heel lastig, maar wil er graag voor je zijn.' Je kunt niet de verkeerde outfit aanhebben naar een uitvaart, je kunt geen foute kaart sturen. Met deze praktische dingen, is iemand helemaal niet bezig. Het enige wat je hoeft te doen, is vragen stellen. En blijf dat doen. Ook na een jaar. Of twee. Veel langer nog. 'Hoe voel jij je eigenlijk?' 'Kan ik iets voor jou doen?' 'Misschien lijkt het alsof iedereen verder gaat met z'n leven, maar ik denk nog vaak aan jou en jouw verlies. Hoe voel je je daarover?' Vragen stellen en je eigen onzekerheid uitspreken, dat helpt. Mij, in elk geval.

Anna Enquist zei in een interview met Volkskrant Magazine: 'Rouw is geen proces, dat klinkt alsof het overgaat.' Dat ben ik eens. Het wordt wel dragelijker, maar het blijft los zand. Je vindt het altijd weer ergens terug.'

Voel jij je schuldig als vriendschappen verwateren? Dat is niet nodig >