Rihanna, Kate Moss, Pamela Anderson, Whitney Houston, Tina Turner en ga zo maar door. Stuk voor stuk vrouwen die slachtoffer werden van geweld binnen een relatie. Ver-van-je-bedshow? Integendeel. In Nederland registreert de politie jaarlijks ruim 84.000 incidenten van huiselijk geweld.

Geweld in een relatie

Movisie, een kenniscentrum dat zich bezighoudt met de aanpak van sociale vraagstukken, schat dat er jaarlijks in Nederland minstens 747.000 personen ouder dan 18 jaar slachtoffer worden van huiselijk geweld. Ruim 56 procent daarvan betreft geweld tegen partner- of ex-partner, de overige 44 procent is tegen ouderen en kinderen. In 20 procent van de gevallen betrof het structureel geweld, dat maandelijks, wekelijks of dagelijks voorkwam. Vrouwen zijn bijna zes keer vaker dan mannen slachtoffer van structureel geweld door een (ex) partner. Dat zijn veel mensen die zich in gewelddadige relaties bevinden, waarvan het overgrote deel vrouwen. Waaronder ik, 31 jaar, hoogopgeleid, sociaal vaardig, succesvol – niet iemand van wie je het zou verwachten.

Elke maand sterft er een kind of volwassene aan huiselijk geweld

Ondanks dat ik in groot en beroemd gezelschap ben, schrijf ik dit stuk niet onder mijn eigen naam. Ik durf niet. Uit loyaliteit, want het zou toch wel rot zijn als vroegere kennissen dit over mijn ex zouden weten. Uit schaamte, want ik wil niet dat mijn opdrachtgevers weten dat dit mijn verhaal is. Nog steeds bagatelliseer ik wat mij is overkomen liever dan dat ik ervoor uitkom dat ik slachtoffer van huiselijk geweld ben geweest.

In een tijd waarin we overdreven over ons imago waken – om Andy Warhol te quoten: 'It's not what you are that counts, it's what they think you are' – is het logisch dat we huiselijk geweld vanwege het stigma dat erop rust, liever stilhouden. 'Hoezo ging je niet gewoon bij hem weg?' 'Je zal ook wel niet zo'n makkelijke vrouw zijn om mee samen te leven.' Ik heb het vaak genoeg naar mijn hoofd geslingerd gekregen als ik wel ooit vertelde over dat deel van mijn geschiedenis. Net als de eerder genoemde beroemde vrouwen in talloze roddelbladen en op gossipsites.

Crazy love

Wat voor soort vrouwen belandt in een gewelddadige relatie? Volgens Margreet Krottje, psychologe gespecialiseerd in de behandeling van de gevolgen van huiselijk geweld en schrijfster van het boekje Een adem loos leven, is er niet één type vrouw dat slachtoffer wordt van huiselijk geweld; het komt in alle lagen van de bevolking voor.

Krottje: 'Wat ze wel met elkaar gemeen hebben is dat ze allemaal een kwetsbare plek hebben. Ze hebben misschien in hun jeugd weinig liefde gehad, zijn onzeker over hun uiterlijk of hebben bijvoorbeeld een pestgeschiedenis. Ze zoeken naar liefde, hebben wellicht een kinderwens, waardoor ze die relatie heel graag willen, ondanks dat ze ergens aanvoelen dat het niet goed zit. Er wordt gezegd dat vrouwen op foute mannen vallen, maar je kunt beter zeggen dat bepaalde mannen een neus hebben voor vrouwen waar "speelruimte" is.'

Het is niet altijd makkelijk aan te geven wanneer een partner een grens over gaat. Huiselijk geweld kent drie vormen. Een fysieke, financiële en een psychologische vorm, waarbij er altijd sprake is van een constante dreiging. Het gaat verder dan slaan en schoppen. Margreet Krottje: 'Bij mij op de praktijk is een cliënte wier man overal rondbazuinde dat ze niet spoorde. Zij begreep niet waarom de mensen in haar omgeving haar zo meewarig aankeken. Ook dat is huiselijk geweld. Vrouwen gaan twijfelen aan zichzelf: ben ik nou gek of is hij nou gek?' Crazy Love noemt auteur Leslie Morgan Steiner het in haar TEDx Talk Why domestic violence victims don't leave. Ze vertelt hoe ze als jonge redacteur bij tienermagazine Seventeen verliefd werd op een aantrekkelijke New Yorkse bankier die haar aanbad. De relatie eindigde in een dorp in New England, waar haar 'liefde' haar dagelijks bedreigde met een geladen pistool tegen haar hoofd.

Hij zette zijn handen om mijn keel en klapte mijn hoofd herhaaldelijk tegen de muur

Als je nooit te maken hebt gehad met huiselijk geweld klinkt dit als een gedramatiseerd verhaal, maar elke maand sterft er in Nederland een kind of volwassene door huiselijk geweld. En zo heb ook ik vaak in doodsangst gezeten, met de cijfers 112 op mijn telefoonscherm, omdat ik dacht dat hij nu echt daad bij woord zou voegen.

Hersenschudding

Mijn ex en ik, we leken gemaakt voor elkaar. We deelden dezelfde interesses, komen allebei uit een creatief milieu, vonden elkaar mateloos aantrekkelijk. We waren net gaan samenwonen en hoewel hij mij adoreerde – ik was nog nooit zo op een voetstuk geplaatst – waren er in onze prille liefde misschien al wat scheuren zichtbaar. Hij was zorgzaam en vrijgevig, maar ook heel afhankelijk van mijn liefde, ziekelijk jaloers en bezitterig. Zo vond hij het niet nodig dat ik me mooi aankleedde voor anderen, wijn dronk als hij er niet bij was, of met vriendinnen afsprak. 'Want had ik aan hem niet genoeg?'

De eerste keer dat hij mij mishandelde was na een avond uit met een vriendin. Hij stond me buiten bij het café op te wachten en slingerde onrealistische beschuldigingen naar mijn hoofd, duwde me tegen de muur, zette zijn handen om mijn keel en klapte mijn hoofd herhaaldelijk tegen de muur. Meteen kreeg hij spijt. Hij zou het nooit meer doen. In de war (ik) en geschrokken (hij) liepen we naar ons appartement. Maar de voordeur was nog niet achter ons dichtgevallen of zijn woede laaide weer op. Ik had hem verraden, zei hij. Hij sleurde me mee naar de badkamer, draaide de deur op slot, greep mijn haren en sloeg mijn gezicht net zo vaak tegen de tegelvloer tot ik stil bleef liggen. Met een gehavend gezicht en een hersenschudding belde ik de dag erna mijn werk: 'Ik heb griep.'

Verdraagstand

Waarom ik bleef? Ik wilde heel erg geloven in het idee van ons, dat we voldeden aan het romantische beeld dat ik voor ogen had, hoezeer dit ook niet strookte met de werkelijkheid. Dat de ring om mijn vinger meer betekende dan zijn agressieve uitspattingen. En als hij zo veel woede kon voelen, dan moest zijn liefde ook wel echt zijn, toch? Ik ging nog harder werken, nog meer studeren, nog meer aandacht aan mijn uiterlijk besteden, in de hoop op zijn goedkeuring. Acht jaar lang bleef ik hopen. Acht jaar, waarin er frequent licht geweld was – spugen, schelden, duwen, schoppen – tot sporadisch zwaar geweld – van de trap af gooien, slaan, met objecten mishandelen.

Ik stond in wat 'de verdraagstand' genoemd wordt. 'Vrouwen in gewelddadige relaties bedenken overlevingsstructuren, manieren waarop zij wél met de relatie om kunnen blijven gaan. Bijvoorbeeld door veel te werken en de focus op hun uiterlijk te leggen, zodat de buitenwereld niets door heeft. Hierdoor stop je met voelen. Je laat het geweld steeds gebeuren en je raapt jezelf weer bij elkaar,' zegt Margreet Krottje hierover. De politie weet vaak niet goed om te gaan met huiselijkgeweldsituaties; mishandelde vrouwen vertonen onlogisch gedrag. Ze begrijpen de complexe dynamiek van de afhankelijkheidsrelatie niet: de vrouw doet een melding van geweld, de man wordt uit huis geplaatst en een paar weken later zit hij weer op de bank en hebben ze geweldige seks.

Als hij zoveel woede kon voelen, dan moest zijn liefde ook wel echt zijn

Dat vrouwen steeds terugkeren naar de gewelddadige partner is voor de politie onbegrijpelijk. Aangifte doen is heel ingewikkeld: de politie heeft concreet bewijs nodig om actie te kunnen ondernemen. Iemand is onschuldig tot het tegendeel is bewezen. Maar dat tegendeel is moeilijk aan te tonen: er zijn bijna nooit getuigen, het is zijn woord tegen het jouwe. De politie probeert met je mee te werken, maar als de partner ontkent de veroorzaker van de blauwe plekken te zijn en beweert dat ze door eigen toedoen (van het slachtoffer) zijn ontstaan, kunnen zij ook niets.

Er werd mij geadviseerd om het geweld met een camera of telefoon vast te leggen, zodat er een dossier kon worden gevormd. Dat is mij nooit gelukt. Hoewel het niet de intentie van de politie is je weg te sturen, voelt het wel of je met een kluitje in het riet wordt gestuurd. Als je door hen al niet wordt beschermd, als zij al niets kunnen doen, wie dan nog wel? De geweldpleger gaat, zolang er geen bewijs is, vrijuit. Ik zag het doen van aangifte uiteindelijk als verspilde tijd en energie – en daar had ik al zo weinig van.

Schelden doet geen pijn

'Sommige vrouwen gaan eerst een paar keer weg bij hun man voordat ze de relatie echt beëindigen,' zegt een onderzoeker bij Veilig Thuis Rotterdam Rijnmond, het advies- en meldpunt huiselijk geweld en kindermishandeling. Hij wil uit angst voor repercussies liever anoniem blijven. 'Het is nogal een stap om weg te gaan. Het klinkt gek, maar de relatie is een vertrouwde situatie. Veel vrouwen zijn niet (geheel) financieel zelfstandig, zijn gewend aan het leven dat zij leiden, hebben vaak geen netwerk meer en zien geen uitweg. Vrouwen die de stap naar de vrouwenopvang zetten, hebben ons vaak al eerder gebeld.' En hoe gek het ook klinkt, de situatie went. Je stompt af, legt je erbij neer. Uitschelden? Doet geen pijn. Een klap? Dat ken ik nou wel.

Pas de dag waarop ik echt dacht dat het mijn laatste zou zijn, ging ik voorgoed weg. Met hulp en op aandringen van vrienden en familie (ik hoefde godzijdank niet naar de vrouwenopvang) wist ik de relatie te verbreken, al duurde het nog minstens een jaar voordat we echt los van elkaar waren, voordat de praktische zaken – huis, huisraad, financiën – waren geregeld, én ik niet meer terugviel in de (schijn)veiligheid van ons leven samen.

En zelfs nu heb ik, hoe onbegrijpelijk ook, nog steeds een zwak voor hem en voor onze destructieve, allesbeheersende 'liefde'. Mijn grote geluk is dat hij een nieuwe vriendin heeft en dat weerhoudt mij en hem ervan nog in een 'ons' te geloven.

Valkuilen

Hoe raap je jezelf op na jaren van mishandeling? Hoe zorg ik ervoor dat ik niet weer in zo'n relatie terechtkom? Stichting Arosa, Blijf Groep en talloze andere stichtingen in Nederland, bieden cursussen aan gericht op het verbreken van de patronen waardoor je huiselijk geweld in de toekomst voorkomt. Partijen aangesloten bij GGZ Nederland hebben als protocol eerst te stabiliseren en dan pas te behandelen.

In dit traject komt de vrouw veel verschillende behandelaren tegen, iemand voor de intake, iemand die de medicijnen voorschrijft, wat door vrouwen niet altijd als prettig wordt ervaren. De traumaverwerking die veel zelfstandige praktijken volgen, legt de nadruk op het afleren van aangeleerde overlevingsstructuren en gaat daardoor gepaard met veel verdriet en lichamelijke klachten als vermoeidheid. Behandeling is effectief, en intensief. De kans dat je als slachtoffer van huiselijk geweld zonder behandeling weer in dezelfde valkuilen trapt, wederom over je grenzen laat gaan, is zeker aanwezig. Een behandeling lijkt me dus noodzakelijk. Ik ben nog niet begonnen.

EN MANNEN DAN? Huiselijk geweld treft niet alleen vrouwen. Veertig procent van de slachtoffers van huiselijk geweld is man en dat betreft kinderen, ouderen die door hun kinderen worden geslagen en geweld in partnerrelaties. Om de complexiteit van partnergeweld aan te geven: een derde van de slachtoffers is ook dader. (Bron: Movisie, Het landelijk kennis instituut en adviesbureau voor het sociaal domein.

Dit artikel verscheen eerder in ELLE juni 2017. De cijfers zijn actueel.