Vroeger was ik een ware knutselfanaat. Als tiener maakte ik dagelijks sieraden. Een hobby die even resulteerde in de overtuiging dat ik, Lisa Goudsmit, echt goudsmid moest worden, maar die roeping was snel vergeten toen op een cursus edelsmeden bleek dat ik daar te ongeduldig voor ben. Fast forward naar nu, vijftien jaar later. Met uitzondering van wat uren achter de naaimachine heb ik het afgelopen decennium meer met mijn hoofd dan met mijn handen gewerkt. Tot vorig jaar. Opeens wilde ik in de klei wroeten. Een cursus keramiek was snel gevonden, de vriendinnen die mee wilden ook: kennelijk was ik niet de enige die graag weer eens iets wilde maken. Die behoefte ontstaat natuurlijk niet zomaar. Als ik voor mezelf spreek: kleien leek me een prettige tegenhanger van deadlines, lang achter de computer zitten en de snelle modewereld waar ik in verkeer. Én ik werd geprikkeld door de groeiende hoeveelheid hippe markten, winkels vol Scandinavisch, Japans en Brits keramiek, en Instagramaccounts vol prachtig aardewerk.

Met je handen

Social media en sites als Etsy staan vol mensen die wandkleden weven, bier brouwen, borduren, collages maken, (portret)tekenen, schilderen of meubels maken. De makers lijken allemaal, kort door de bocht, hippe young professionals die de hele dag achter hun scherm zitten; in hun vrije tijd willen ze hun creativiteit ontdekken en ontwikkelen door iets met hun handen te maken. Waarom voelen we die behoefte juist nu? Antropoloog Irene Stengs, verbonden aan het Meertens Instituut, dat onderzoek doet naar taal en cultuur in Nederland, plaatst de drang tot 'maken' in een algemene trend. De herwaardering van ambachtelijkheid en iets tijd gunnen, zoals bij de slowfoodbeweging. Maar ook het 'onthaasten' zoals dat bij yoga of mindfulness gebeurt. Daarnaast besteden drukke mensen hun spaarzame vrije tijd graag aan iets waar ze plezier aan beleven. Stengs: 'Dit soort trends komen en gaan. Eind negentiende eeuw, ten tijde van de industriële revolutie, verlangde de Arts and Crafts-beweging terug naar ambachtelijke eenvoud. In de jaren zeventig was er de Small is Beautifultrend, genoemd naar een boek van econoom E.F. Schumacher, waarbij vanuit boeddhistische ideeën tegen massaproductie werd geageerd. Stedelingen kochten opeens wol bij boeren om die zelf te wassen, te spinnen en daar vervolgens truien van te breien.'

Tegenwoordig bestaat volgens Stengs een soortgelijke behoefte aan do it yourself. Oftewel: de samenleving keert zich om de zoveel jaar af van massaproductie, herwaardeert de nabije omgeving en de natuur, en romantiseert het belang van kleinschaligheid en lokale ambachten. 'Controle speelt ook mee, het gevoel te weten wat je eet en gebruikt,' legt de antropoloog uit. 'Daarbij is het maakplezier zeker heel belangrijk. Of het nou jam is, een vaas of breiwerk.'

Personal coach en socioloog Nicole Versteegen onderschrijft Stengs' verklaring voor de maakcultuur en constateert eveneens dat mensen een grote behoefte hebben aan authenticiteit, eenvoud, onthaasten en 'pure' materialen. Versteegen begeleidt in Utrecht en Den Bosch voornamelijk young professionals. Deze twintigers en dertigers kiezen volgens Versteegen steeds bewuster voor een beroep en hoe ze hun vrije tijd indelen – ook omdat aan veel basisvoorwaarden in het leven al is voldaan. Young professionals nemen de ruimte om te zoeken naar wat ze echt graag willen doen. 'Om dat te vinden, moet je eerst ontspannen; bij rust ontstaat eerder de behoefte te creëren. Activiteiten als tekenen en kleien nodigen uit om aandachtig in het moment te leven. Handenarbeid kan ook troosten, zeker als het herhalende bewegingen zoals breien en haken betreft.'

Ontspanning en plezier, dat is ook precies wat Emilie zocht, accountmanager bij een groot modebedrijf. Ze startte dit jaar met een cursus keramiek. 'Creativiteit zat altijd al in me, maar er was geen ruimte voor in mijn drukke baan,' vertelt ze. Toen haar vriendinnen – allemaal jonge vrouwen uit de mode-industrie – de cursus keramiek startten, wilde Emilie graag mee; wrang genoeg kreeg ze er pas tijd voor toen ze een burn-out had. 'Toen wilde ik helemaal graag "uit mijn hoofd" en lichamelijk bezig zijn. Yoga bleek niks voor mij, keramiek wel. Ook omdat het kortlopende projecten zijn: een vaas of duimpotje is in een les van twee uur af. Behapbaar en dus prettig.'

Hobby en carrière

Dat het hebben van een creatieve hobby naast je baan een positief effect kan hebben op zowel jezelf als je werk, bewijst een onderzoek van de San Francisco State University, gepubliceerd in het Journal of Occupational and Organizational Psychology in 2014. Wat bleek? Van de 341 onderzochten die regelmatig creatief bezig waren, presteerde vijftien tot dertig procent beter op hun werk. Toeval? Misschien, maar volgens onderzoeker en organisatiepsycholoog Kevin Eschleman kan het controlegevoel dat een hobby geeft een positief effect hebben op prestaties op het werk. Ook kan het aanleren van iets nieuws buiten werktijd je hersens als het ware 'opladen'. Hoe meer je hobby verschilt van je baan, hoe groter het effect.

Afgaande op Emilies verhaal, kan de oorzaak van de positieve uitwerking ook liggen in het feit dat de hobby ontspant en even de gedachten verzet. Zo ben je méér dan je beroep, je bent een mens met verschillende bezigheden, waaronder een baan en hobby. Voor de hippe voorhoede die creatieve hobby's lijkt te omarmen, geldt dat het 'aanklooien' dat ze zich met hun knutselpraktijken kunnen veroorloven, in schril contrast staat met de hoge druk waar ze in hun werk dagelijks mee te maken hebben.

Bij sommigen bevalt de hobby echter zo goed dat er een nieuwe carrière uit voortkomt. Stephen West (zie ook Handarbeid, pagina 62) startte op zijn zestiende, als Amerikaanse highschoolleerling, met breien. Tegelijkertijd begon hij met dansen. 'Op mijn negentiende ontwierp ik mijn eerste breipatroon en zette het online; het patroon ging viral.' West verhuisde naar Amsterdam voor een choreografieopleiding. Hier werd breien een steeds groter onderdeel van zijn leven. Inmiddels maakt hij met zijn bedrijf Westknits boeken met zijn kleurrijke, grafische breipatronen. Hij geeft over de hele wereld workshops en heeft een breiwinkel in Amsterdam, Stephen & Penelope. 'Breien is kalmerend,' legt hij uit. 'Het maken zelf is ontspannend en rustgevend, maar tegelijkertijd maak je ook iets moois. Ik hou zowel van het maakproces als van het resultaat. Het is zo cool om een grote sjaal of trui bij je favoriete broek te breien.' Of van je hobby je beroep maken een aanrader is? 'Natuurlijk kan een balans vinden tussen een bedrijf runnen en doen wat je leuk vindt lastig zijn, maar mijn hart volgen maakt me zo gelukkig.'

Creatieve hobby's zijn happening. Ze bieden ontspanning, inspiratie, sociale contacten en zorgen er ook nog eens voor dat je beter functioneert op je werk. En in sommige gevallen worden die hobby's uiteindelijk alsnog een echte baan. Voor mij geldt dat keramiek maken voorlopig mijn hobby blijft, al zorgen de positieve reacties op mijn resultaten er bijna voor dat ik een nieuwe carrière ga overwegen. Bijna, want net als met vingerverven, punniken en edelsmeden realiseer ik me dat ook deze bezigheid een bevlieging kan zijn. Dus geniet ik nu van het ontspannende effect dat iets maken heeft en van de blijdschap om het eindresultaat. Zoals Emilie zegt: 'Ik ben gewoon heel trots op mijn zelfgemaakte bordjes. Als ik daar mijn ontbijt van eet, ben ik echt blij!'

Doe het zelf

Amsterdam

> Crea biedt cursussen als theater en beeldende kunst, speciaal voor (UvA-)studenten. Als er plek over is, mogen ook niet-studenten meedoen. crea.uva.nl

> Bij Cultuurcentrum Griffoen (VU) is iedereen welkom voor bijvoorbeeld edelsmeden en schilderen. griffioen.vu.nl

> MK24 geeft cursussen op het gebied van onder andere beeldhouwen, grafiek en textiel. Toegankelijk voor iedereen. mk24.nl

> Keramiek maken kan bij Renske vanDriel. renskevandriel.nl

Rotterdam

> SKVR, voor cursussen als mode,edelsmeden en fotografie, voor iedere leeftijd en elk niveau. skvr.nl

> In Wijkatelier Op Zuid geven vrouwen uit de Afrikaanderwijk naai- en textielcursussen. wijkatelieropzuid.nl

Utrecht

> Het UCK heeft onder andere cursussen modeltekenen, sculpturen en kleding maken, voor alle leeftijden en niveaus. uck.nl

> Bij Het Kapitaal kun je leren zeefdrukken, etsen en kleding beprinten. kapitaalutrecht.nl

> Creatieve werkplaats Urlaub geeft workshops illustratie en typografie. immerurlaub.nl

Den Bosch

> Keramisch atelier Corunum geeft rondleidingen en workshops. corunum-ceramics.nl

> Grafisch Atelier Den Bosch biedt onder andere cursussen zeefdrukken en textielontwerp. gadenbosch.nl

Groningen

> Bij Het Paleis leer je bijvoorbeeld tekenen en naaien. hetpaleisgroningen.nl

> Cultureel Studentencentrum USVA biedt cursussen podiumkunsten, maar ook schilderen en fotografie, voor studenten en anderen. usva.nl

De oorspronkelijke versie van dit artikel verscheen in ELLE november 2017.