‘I'm just equal. I'm just even. It has nothing to do with any parts of me or how I dress or how I look. It's literally just how I feel.’ Met die woorden kwam Miley Cyrus in juni in tijdschrift Time uit de kast als equal; niet vrouw, niet man, maar neutraal. De term ‘genderfluid’ – een combinatie van de seksen – kwam in de buurt, al was het wat betreft Cyrus nog net iets te beperkend. Iemands ware gender past niet in één hokje.
Diezelfde maand zei Orange is the New Black-actrice Ruby Rose in de Amerikaanse ELLE ‘ergens in het midden’ te zitten tussen de traditionele genders en zich niet te identificeren met maar één gender. Rose: ‘Ik heb veel eigenschappen die normaal aanwezig zijn bij een man, en minder eigenschappen die aanwezig zijn bij een vrouw. Maar soms draag ik een rok.’
AAN DE ORDE VAN DE DAG
Tegenwoordig ben je niet vanzelfsprekend óf man óf vrouw. Er ligt een zee aan mogelijkheden tussenin: transgender, genderfluid, agender, pangenderof een van de vele andere genderidentiteiten die een naam heeft gekregen. Gender beleeft een moment. Neem alleen al de afgelopen zes maanden. Naast de statements van Cyrus en Rose die door de media breed werden uitgemeten, was er het Amerikaanse succes van Amazon-serie Transparent, over een man die zijn volwassen kinderen meedeelt transgender te zijn. De serie werd genomineerd voor elf Emmy Awards, de belangrijkste tv-prijzen van Amerika. Daarnaast stond Laverne Cox, de Orange is the New Black-actrice en homo- en transgenderrechtenactiviste, in amper twee maanden tijd op de cover van Entertainment Weekly en Variety met als kop respectievelijk America’s Transformation en Hollywood Transformation. Dan had je nog Jaden Smith, de zestienjarige zoon van Will en Jada Smith, die een halflange rok naar zijn high-school prom droeg. Dit nadat hij eerder op social media had gedeeld fan te zijn van vrouwenkleding, al noemt hij het liever ‘kleding’. En in augustus nam het Witte Huis voor het eerst in de geschiedenis een vrouw aan die openlijk transgender is, de 28-jarige Raffi Freedman-Gurspan.
Daarnaast komt deze maand in Amerika (7 januari in Nederland) The Danish Girl uit. Een film die het verhaal van Lili Elbe vertelt, een Deense vrouw die in 1930 als een van de eersten een sekseoperatie onderging. Elbe wordt gespeeld door Eddie Redmayne, een rol die de Britse acteur wellicht een tweede Oscar in twee jaar tijd zal opleveren.
Maar de meeste impact had de transitie van de man die de wereld jarenlang op de achtergrond bij de reallifesoap van de Kardashians had zien rondlopen. In juli onthulde Caitlyn Jenner – na jaren door het leven te zijn gegaan als Bruce, oud-Olympisch kampioen tienkamp, man van Kris, stiefvader van Kim – op de cover van Vanity Fair trots haar ware, vrouwelijke identiteit aan de wereld. En dat is niemand ontgaan.
‘Cyrus is zeker niet de eerste die voor genderdiversiteit strijdt. Underground speelt het al heel lang’
Caitlyn Jenners interview met Diane Sawyer, een van Amerika’s bekendste tv-journalisten, waarin ze haar transitie toelichtte, werd door 17,1 miljoen Amerikanen bekeken. Nog eens tientallen miljoenen wereldwijd zagen het gesprek nadat het online ging. De ivoorkleurige satijnen bustier die Jenner op haar coming-outcover van Vanity Fair droeg, werd zo iconisch dat hij de afgelopen maanden door meerdere onlinewinkels werd verkocht als Halloween-outfit. Iets wat je met recht transfobisch kunt noemen, maar wat ondanks de smakeloosheid ook aangeeft hoeveel impact Jenners publiekelijke transitie heeft gehad. Niet onbelangrijk in een maatschappij waarin een kwart van de samenleving tot voor kort nog zei eigenlijk niet te weten wat ‘transgender’ precies betekent (onderzoek Public Religion Research Institute, 2013). Na Jenners interview met Diane Sawyer, haar Vanity Fair-cover en de veelbesproken reallifesoap die volgde, zullen miljoenen Amerikanen dit in ieder geval niet meer beweren.
MEDIA EN LOBBY
Is er een genderrevolutie gaande? ‘Het begint in ieder geval erg op te vallen,’ zegt Linda Duits, sociaal wetenschapper verbonden aan Gender Studies bij de Universiteit Utrecht. ‘Maar dat komt ook doordat iemand als Miley Cyrus het in de media roept.’ Want, zegt Duits, deze ontwikkeling is natuurlijk niet pas net gaande. En Cyrus is zeker niet de eerste die ervoor strijdt. ‘Underground speelt het al heel lang,’ zegt Duits, ‘en na al die tijd broeien onder de oppervlakte, moest het een keer naar boven komen.”
Een wezenlijke ‘bovengrondse’ verandering kwam in februari 2014 toen Facebook voor Amerikaanse gebruikers ruim vijftig nieuwe opties introduceerde naast ‘man’ en ‘vrouw’. Toen de functie later dat jaar ook voor Britse gebruikers beschikbaar werd, kwamen er nog eens 21 opties bij. De Britten en Amerikanen kunnen sindsdien met één klik op de muis aangeven of ze bijvoorbeeld polygender zijn (een persoon met meerdere genders), M2F (van man naar vrouw) of interseks (met zowel mannelijke als vrouwelijke lichamelijke kenmerken). (Nederland kent helaas nog steeds enkel de twee ouderwetse opties.)
‘Het leek uit het niets te komen,’ zegt Duits. ‘Maar hier is een lange lobby van de homo- en transgenderbeweging aan voorafgegaan.’ Wat niet wegneemt dat de stap van Facebook een enorm belangrijke is. Duits: ‘Voor heel veel mensen was dit de eerste keer dat ze van termen als ‘agender’ en ‘pangender’ hoorden. En dat alleen al maakt zo veel verschil. Ergens weet van hebben, is de eerste stap naar acceptatie.’ Voor de vele mensen die zelf worstelen met hun genderidentiteit en niet weten hoe ze dit moeten verwoorden is het bovendien een uitkomst. Duits: ‘Hoe meer celebs roepen dat ze gender fluid zijn, hoe meer mensen zich er in zullen herkennen.’
Iets wat zeker ook bijdraagt aan die acceptatie is dat veel van de mensen die zichzelf publiekelijk afficheren als iets anders dan simpelweg man of vrouw uit ‘coole’ scenes komen. De muziekwereld. Hollywood. De mode. Al vermoedt Duits dat het in sommige kringen wellicht gewoon cool is om je zo voor te doen, of ze het nou echt zo voelen of niet.
'Hopelijk heeft de ‘gendertrend’ een positieve invloed op de mensen die er echt mee worstelen'
UNISEKS SELLS
De mode loopt al jaren voor op de ontwikkelingen rond gender. Transmodellen als Andrej Pejic en Ines Rau halen grote campagnes binnen en sieren beroemde modebladen. Acne Studios kiest dit seizoen de elfjarige zoon van de creative director als het gezicht voor de vrouwencollectie. En Valentijn de Hingh en Hari Nef deden onlangs een campagne voor & Other Stories (die geschoten werd door een transgenderteam).
En dan is er nog de grenzen vervagende kleding. Androgyne kleding voor vrouwen is er volop, maar ook voor mannen is – in navolging van pioniers als Comme des Garçons en Rick Owens en rokkendragers als Kanye West en Jared Leto – steeds meer keuze. Alessandro Michele, de nieuwe creative director van Gucci, showde tijdens de herfstshows in Milaan afgelopen juni een mannenlijn vol kanten bloezen en bloemetjesprints en omschreef deze keuze als ‘een pure reflectie van iets wat om ons heen gebeurt: een sterke bevestiging van vrijheid, buiten hokjes en labels.’
Het luxe Britse warenhuis Selfridges opende vanuit dezelfde gedachte eerder dit jaar in Londen de pop-upwinkel Agender, waarin ieder kledingstuk uniseks is en de winkelervaring niet ‘he’ of ‘she’ maar ‘me’ moet zijn. En veel jonge designers – Hood by Air, Nicopanda, J.W.Anderson – kiezen tegenwoordig voor een sekseneutrale kledinglijn.
Facebook introduceerde in 2014 ruim vijftig nieuwe genderopties naast ‘man’ en ‘vrouw’
‘Het meisje van generatie Y (1982-2001, red.) droeg de jeans van haar vriendje. Het meisje van generatie Z (vanaf 2001, red.) koopt haar kleding sekseneutraal,’ zegt Emily Anatole van het Amerikaanse onderzoeksbureau Cassandra. Het bureau doet regelmatig onderzoek naar de jongste generatie in de VS en haar kijk op gender. Volgens hun laatste bevindingen uit 2015 zijn de tieners van nu meer dan ruimdenkend als op het gender aankomt. ‘In 2013 bleek al dat zestig procent vindt dat de klassieke grenzen tussen de genders zijn vervaagd. En die groep wordt alleen maar groter,’ vertelt Anatole. ‘Generatie Z groeit op in een tijd waarin het niet meer dan normaal is dat een man thuisblijft om voor de kinderen te zorgen terwijl de vrouw het geld verdient. Ze vinden het niet gek dat een jongen met poppen speelt of nagellak draagt. Wat voor geslacht iemand heeft of met welke gender iemand zich identificeert, is een non-issue voor ze.’
Mooie cijfers, meent Duits, maar: ‘Waarschijnlijk hebben ze niet doorgevraagd wat ze ervan zouden vinden als hun beste vriendje transgender blijkt te zijn.’ (Hebben ze inderdaad niet, beaamt Anatole.) Duits: ‘De jongere generaties zijn heel erg van het credo “mogen kiezen”, maar in werkelijkheid zijn ze toch nog redelijk traditioneel.’ Als voorbeeld wijst ze op het feit dat het merendeel van de Nederlanders zegt homoseksualiteit te accepteren (volgens een onderzoek van de Rijksoverheid uit 2014), maar dat er desondanks nog steeds heel veel homo’s de klas uit worden gepest. ‘Neem twee meisjes die zoenen in de disco. Heel cool, totdat een van de twee echt lesbisch blijkt. Dan is de situatie toch ietsjes anders.’
Ondanks het ogenschijnlijke groeiende begrip plaatsen we nog steeds duidelijke schotjes. Mensen die de grenzen vervagen, worden met argwaan bekeken. Duits vreest daarom ook dat we, dankzij iemand als Caitlyn Jenner, wellicht meer acceptatie voor iemand in transitie krijgen (dat blijft duidelijk: man wordt vrouw of vrouw wordt man), maar dat de rafelrandjes – de mensen die zich iets in het midden voelen – het nog lang moeilijk zullen hebben. ‘Zeker als ze niet het kind van een beroemde acteur zijn.’
Wat niet wegneemt dat de huidige aandacht voor al die verschillende genderopties en -identiteiten, goed is. Hopelijk heeft het een positieve invloed op mensen die er echt mee worstelen. Het aantal zelfmoorden onder transgendermensen is vreselijk hoog. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau bleek in 2012 dat een op de vijf transgendermensen in Nederland ooit een poging deed. En velen van hen krijgen te maken met geweld of worden verstoten door hun familie zodra ze zeggen wie ze echt zijn. ‘Ieder beetje aandacht helpt!’ zegt Duits daarom. Dus ook het zoveelste popsterretje dat roept dat ze genderfluid is – al doet ze dat misschien alleen maar om ‘cool’ te zijn.
GENDERLINGO:
Gender Letterlijk ‘geslacht’ of ‘sekse’ maar wordt meestal gebruikt als verwijzing naar de sociale, culturele en psychologische invulling van wat mannelijk of vrouwelijk is.
Geslacht De biologische en fysiologische kenmerken die vrouwen en mannen van elkaar onderscheiden.
Cisgender Iemand wiens genderidentiteit overeenkomt met zijn/haar natuurlijke geslacht.
Transgender Iemand bij wie gender en geslacht niet overeenkomen; iemand die de fysieke kenmerken van een man heeft, maar zich een vrouw voelt, of vice versa.
Genderfluid Iemand die zich altijd een combinatie van de traditionele twee genders voelt, maar de ene dag misschien meer man en de andere dag meer vrouw.
Agender Iemand zonder gender. Mensen die zich niet identificeren met of willen conformeren aan één gender.
Pangender Iemand die zich herkent in álle mogelijke genders, soms zelfs genders die wellicht nog niet eens zijn gedefinieerd.
Genderqueer Overkoepelende term voor alle genders die afwijken van het traditionele man óf vrouw.
