'Soms ben ik bang dat ik mijn hele leven alleen blijf, ook al weet ik natuurlijk heus wel dat dat niet zo is.' 'Waarom niet?' De therapeut lijkt oprecht verbaasd. Er trekt een waas voor mijn ogen, veroorzaakt door een mix van razernij en paniek. Hoe haalt ze het in haar hoofd?! En wat als ze gelijk heeft? Ik, gedoemd om alleen te blijven… Opeens lijkt dat helemaal niet zo onmogelijk.

Dit was slechts een van de ontwrichtende confrontaties in de tijd dat deze vrouw haar therapeutische tactieken op me losliet – en niet eens de allerergste. Ik was bang voor zo veel dingen en zij deed er niks om aan die angsten weg te nemen. Integendeel. Haar boodschap was dat als ik me zou blijven gedragen zoals ik deed, de kans groot was dat mijn angsten realiteit zouden worden.

Nu, ruim vijf jaar later, ben ik mijn therapeutische kwelgeest dankbaar voor die confrontaties. Ik heb de boel redelijk onder controle, en wel om de doodsimpele reden dat ik geen zin had om te geloven in het beeld dat ze me voorspiegelde: dat van een angsthaas met een koffer vol niet-geleefde dromen.

Wanneer ik iemand nu zie worstelen – met werk, liefde, de wereld – word ik overvallen door de neiging diegene de waarheid, hoe relatief ook, te zeggen. Ik denk dat het helpt als iemand hoort dat haar vent nooit veranderen zal zolang zij hem niet loslaat. Dat die man echt niet meer gaat bellen na de daverende stilte de week na het eerste afspraakje, en dat strapless jurken niet per se voor iedereen gemaakt zijn. De waarheid doet misschien pijn, maar dat is minder erg dan na jaren wakker worden en je te realiseren dat je leven op een illusie is gebouwd, doordat je relatie in een ruïne is veranderd, je agenda leeg blijft omdat je steeds op dat ene telefoontje wacht, of doordat je merkt dat je wordt uitgelachen op de dames-wc van een hippe club. Terwijl iedereen zwijgend stond toe te kijken hoe je je eigen graf groef.

'Provocatieve psychologie vergroot zwakke punten uit: 'U bent inderdaad nogal een voetveeg'

LIEVE MONA VOORBIJ

De meeste mensen vinden het heerlijk als een ander flink de les wordt gelezen. De problemenrubriek is vaak een van de best gelezen pagina's van een blad. Niet alleen omdat we smullen van andermans leed, maar ook vanwege de morele zweepslagen die de raadgever uitdeelt. Tell it like it is, lijkt het devies. Zo had Sylvia Witteman een adviesrubriek in Linda., waarin ze klagende lezeressen rigoureus de mond snoerde met haar waterdichte logica – 'Fris vooral je seksleven op in een parenclub als je ervan houdt van achteren genomen te worden door een buikige IT'er die zojuist overdadig heeft gegeten van de tonijnsalade' – en fungeert Arnon Grunberg nu alweer jaren als Mensendokter in Vrij Nederland, waarbij hij zijn patiënten zachtjes fileert met zijn scherpe ironie: 'Ach, misschien hebt u verder niet zo veel in uw leven.' Volkskrant Magazine gooit het over een andere boeg: daarin een rubriek waarin lezers elkaar adviseren. En ook daar staan vaak gepeperde teksten waarin de lijdende brievenschrijver niet wordt gespaard: 'Get a life, hij verlaat zijn vrouw nooit.'

Ook E. Jean Carroll, de vrouw achter de succesvolle adviesrubriek Ask E. Jean van de Amerikaanse ELLE, weet van wanten: 'Please stop writing to Auntie Eeee about "never being asked out." It took 18 years to shake off the "Rules" bullshit and return to our competent selves. We're free. We don't have to wait for the chap to call; we don't have to play dumb; and we don't have to wait for the fifth date, third date, or any date to enjoy a romp (it's our attitude afterward that's important).' En ook ELLE's eigen nieuwe hELLEpdesk (zie pagina XX) geeft onversneden cut the crap-advies.

OVERDRIJVEN

Dat eerlijkheid doorgaans meer effect heeft, vindt ook psycholoog Jeffrey Wijnberg. In zijn nieuwste boek Hoe erger, hoe beter bekritiseert hij de huidige psychotherapiepraktijk omdat de meeste psychologen hun cliënten behandelen alsof ze van porselein zijn. Na jarenlang klassieke psychotherapie te hebben bedreven, kwam hij in Amerika in aanraking met provocatieve psychologie. Deze stijl van therapie houdt in dat een therapeut zijn cliënt provoceert. Dat doet hij door zwakke punten uit te vergroten – 'U bent inderdaad nogal een voetveeg' – en absurde verklaringen en oplossingen aan te dragen – 'Ik zou me zo min mogelijk laten horen zodat niemand u opmerkt.' Het idee is de problematiek van iemand zo ernstig te overdrijven dat er een karikatuur wordt geschetst waar diegene zich wel tegen moet verzetten, en hij zo zijn eigen oplossing verzint.

Kun je die methode toepassen in een vriendschap? 'Als het goed is dagen vrienden elkaar automatisch uit,' zegt Wijnberg, 'Uitdagen en plagen zijn bij uitstek manieren die vrienden toepassen om elkaar te provoceren en uiteindelijk dus de waarheid te zeggen.'

Wijnberg bedacht een techniek die hij 'de klaagimplosie' doopte. Hij legt uit: 'Je gaat volledig mee in de klaagzang van de ander. Sterker: je dikt het verhaal aan. Vervolgens verbind je ingrijpende consequenties aan de klacht: een brief schrijven aan een minister, het inlichten van het ministerie van Volksgezondheid. Als iemand dat een stap te ver vindt gaan, zeg je dat het je tegenvalt dat hij of zij niet bereid is de consequenties van zijn of haar klaagzang te aanvaarden.'

Vertaald naar vriendschappen werkt dat zo: volledig instemmen met het vermoeden dat de geliefde een onbetrouwbare hond is of dat de baas nog geen deuk in een pakje boter slaat, en je vervolgens verbazen over het feit dat iemand geen einde maakt aan de relatie of baan.

Maar therapeuten en rubriekenraadgevers hoeven zich in principe niet te bekommeren over het mogelijk ruïneren van relaties met vrienden en geliefden. Van hen wordt bovendien verwacht dat ze de olifant in de kamer aanwijzen. Maar hoe kun je eerlijk en provocerend zijn als vriend, tegen iemand die je aan het hart gaat?

'Sugar heeft heel veel empathie maar draait nooit om haar soms bikkelharde boodschap heen'

BIKKELHARD

Het boek Tiny Beautiful Things – Advice on Love and Life from Dear Sugar is hét antwoord op de vraag hoe je iemand de waarheid kunt vertellen zonder diegene voor eeuwig van je te vervreemden. Dit boek bevat een bundeling wanhoopskreten die mensen stuurden naar de adviescolumnist Cheryl Strayed van de Amerikaanse website The Rumpus. Strayed beantwoordde de brieven onder het pseudoniem Sugar.

Strayeds belangrijkste stijlmiddel is dat ze haar eigen ervaring inzet. Soms ogenschijnlijk irrelevant, maar uiteindelijk altijd met een huiveringwekkend rake conclusie. Een van haar meest geroemde adviezen is dat aan WTF – What The Fuck. De klacht van WTF is even bondig als alomvattend: 'Lieve Sugar, What the Fuck? WTF? WTF? Ik vraag je dit omdat deze vraag op alles slaat, elke dag.'

Sugars antwoord begint met een omschrijving van een nare seksuele ervaring die ze had als jong meisje. Ze vertelt hoe deze ervaring haar leven bepaalde en dat ook zij zich bleef afvragen: What the fuck? Het kostte haar jaren om erachter te komen dat er geen antwoord bestond op die vraag.Vroeger of later krijgt iedereen te maken met ellende die niet uit te leggen of te verklaren valt. Maar hoe oneerlijk het leven ook mag zijn, het is jouw verantwoordelijkheid om naar je beste kunnen te handelen, moedig en vergevingsgezind te zijn. Sugars antwoord aan WTF eindigt met: 'Stel betere vragen, sweet pea. The Fuck is je leven. Geef antwoord.'

Een antwoord als een mokerslag. Er zijn een paar redenen waarom dit advies zeer waarschijnlijk ter harte wordt genomen, als het niet door WTF zelf is, dan wel door andere lezers – in ieder geval door mij. Ten eerste kun je er gerust van uitgaan dat Strayed haar portie misère heeft gehad. De tweede reden dat de antwoorden van Strayed indruk maken, is dat ze zo'n vriendelijke toon aanslaat. Neem het gebruik van 'sweet pea', dat roept precies de juiste associatie van strenge moederliefde op. Haar adviezen zijn doordrenkt van empathie, ze veroordeelt niemand terwijl ze niet om haar soms bikkelharde boodschap heen draait.

Ik besluit de methode Sugar te adopteren. Een vriendin van me heeft een nieuwe baan. Een interessante baan met een interessant salaris. Natuurlijk is de baan niet perfect, maar zo goed als. Toch lukt het haar om deze bijna perfecte baan in een half uur te transformeren in iets middelmatigs. Zo middelmatig dat ik denk: waarom heb je die baan eigenlijk geaccepteerd?

Ik zeg dat ik het jammer voor haar vind dat ze niet tevreden is. Daarna vertel ik haar over een ervaring die ik had met een baan. Dat niets deugde, van de kleur van het behang tot de houding van mijn leidinggevende, waardoor ik er na een paar maanden geen zier meer aan vond en ik wel ontslag moest nemen. En dat ik later begreep wat er mis was met de baan. Vrij weinig, eigenlijk, maar omdat ik heel wat anders wilde met mijn leven op dat moment, had de baan geen schijn van kans en was alles in mij erop gericht het niet leuk te vinden. Een kwestie van instelling.

De kunst met de methode Sugar is om niet belerend te zijn zodat de ander niet in de verdediging schiet en het idee krijgt een zeikerd te zijn. Ik zie aan het licht verbolgen gezicht van mijn vriendin dat ik hier niet in ben geslaagd.

'Dus je vindt dat mijn houding niet deugt?' vraagt ze. Ik wacht twee seconden te lang met antwoorden. 'Nou, lekker is dat. En trouwens, moet jij zeggen.' Dan regent het voorbeelden van situaties waarin ik in de knoop zat en bleef steken in de slachtofferrol. Van baan tot vriend tot moeder. Ik voel me klein worden, in de meeste gevallen heeft ze gelijk. 'Maar,' voegt ze eraan toe, 'ik begrijp je wel.' Het magische ingrediënt: empathie. Waarmee glashelder wordt wat ik vergat te doen: haar in een warme verbale omhelzing te omklemmen alvorens mijn ongezouten mening te geven.

Hoe erger, hoe beter, Jeffrey Wijnberg, Uitgeverij Scriptum, € 14,95 via bol.com

Tiny Beautiful Things – Advice on Love and Life from Dear Sugar, Cheryl Strayed, € 12,99 via bol.com

Dit artikel verscheen oorspronkelijk in ELLE