In juni 2016 veroordeelde een rechter de Amerikaanse student Brock Turner tot een ongewoon lage straf voor seksueel misbruik van een bewusteloze vrouw. Op de Olympische Spelen deden journalisten tientallen keren op seksistische manier verslag van de prestaties van vrouwen. Op social media werden vrouwen doorlopend aangevallen en bedreigd; Amber Heard voor het aanklagen van ex-echtgenoot Johnny Depp voor partnergeweld, Leslie Jones voor haar rol in de remake van Ghostbusters. Zo kunnen we nog even doorgaan, er was meer dan genoeg.
Wie nu denkt: jaja, dat is allemaal wel in de westerse wereld, maar in Nederland valt het mee toch? Inderdaad, we hebben hier vooralsnog geen Trump. Maar wel hordes mannen (en vrouwen!) die Sylvana Simons en andere vrouwen op social media beschimpen en bedreigen, een zeepreclame met mannen die vrouwen vertellen hoe ze hun vagina moeten wassen en een studentenvereniging met een bangalijst.
Nasty woman
De term 'Nasty woman', zoals Trump tijdens het een verkiezingsdebat Hillary Clinton noemde, werd door veel vrouwen meteen opgepikt als geuzennaam. Als je door Trump als nasty woman werd betiteld, had je iets goed gedaan. Alles beter dan bij hem in de smaak vallen. Toch trekken veel vrouwen hun mond vaak niet open omdat ze aardig gevonden willen worden. En leuk, en sexy. Allemaal dingen die je niet bent als je 'zeurt' over seksisme en gelijke behandeling. Om dezelfde reden willen veel vrouwen zich geen feminist noemen. Hè bah, dat klinkt zo ongezellig! Mensen mochten eens denken dat je zuur en ongeschoren bent.
Aardig lullig is het wel, om zo benepen om te gaan met het woord 'feminist'. Want dankzij het feminisme hebben vrouwen stemrecht, toegang tot hoger onderwijs en recht op eigendom. Een eeuw geleden was van dat alles nog geen sprake. En tot maar liefst 1971 stond in de Nederlandse wet dat de man het hoofd van de echtvereniging is en dat de vrouw hem gehoorzaamheid verschuldigd is. Er is veel bereikt, maar bovengenoemde gebeurtenissen laten zien dat we er nog niet zijn. En er is meer. 45% van de Nederlandse vrouwen heeft na haar vijftiende te maken gehad met fysiek of seksueel geweld, blijkt uit onderzoek van het Europees Agentschap voor Grondrechten (FRA) in Wenen. Nederlandse vrouwen verdienen 17,6% minder dan mannen (CBS, 2012), waarvan 8% niet te verklaren is door factoren als parttimewerk of de branche waarin wordt gewerkt. Vrouwen zijn flink ondervertegenwoordigd in hoge functies.
Dreigtweets
Er is werk aan de winkel en daarbij moeten eventuele stoffige vooroordelen over feministen niet in de weg staan. Het feminisme heeft in de afgelopen jaren heel wat nieuwe gezichten gekregen. Feminisme heeft humor, kijk maar naar de Britse schrijfster Caitlin Moran en de Amerikaanse comédienne Amy Schumer. Feminisme kan dansen, zie Beyoncé en Lily Allen. Feminisme is ook voor mannen, lieten Obama, Benedict Cumberbatch, en schrijvers Willem Bosch (in de Volkskrant) en James Worthy (in ELLE) zien. Feminisme kent veel jonge stemmen, ook in Nederland, onder wie schrijfsters Simone van Saarloos, Hadjar Benmiloud en Asha ten Broeke. Al deze mensen zijn feministen. Maar de term blijft achterhaalde associaties oproepen, zoals Chimamanda Ngozi Adichie beschrijft in haar pleidooi We moeten allemaal feminist zijn (De Bezige Bij). Het is gebaseerd op haar TEDx-toespraak van 2013, waarvan Beyoncé een citaat opnam in Flawless. De titel zagen we terug op T-shirts in de eerste collectie van Maria Grazia Chiuri voor Dior.
Adichie vertelt hoe een mannelijke kennis haar erop wijst dat ze zichzelf geen feminist moet noemen, omdat feministen vrouwen zijn die ongelukkig zijn omdat ze geen man kunnen krijgen. Een ander vindt feminisme on-Afrikaans, weer een ander denkt dat ze mannen haat en een volgende dat ze geen make-up kan dragen. Dus noemt Adichie zich op een gegeven moment een Gelukkige Afrikaanse Feministe Die Mannen Niet Haat En Die Graag Lipgloss Opdoet En Hoge Hakken Draagt Voor Zichzelf En Niet Voor Mannen. 'Natuurlijk was dit grotendeels ironisch bedoeld, maar het toont aan hoe beladen, negatief beladen, het woord 'feminist' is: je haat mannen, je haat bh's, je haat Afrikaanse cultuur, je vindt dat vrouwen altijd de leiding moeten hebben, je gebruikt geen make-up, je scheert je niet, je bent altijd boos, je hebt geen gevoel voor humor, je gebruikt geen deodorant.'
Moeten we nu allemaal de term 'feminist' gaan gebruiken met een sliert verduidelijkingen erachteraan? Of ons niks aantrekken van de taaie vooroordelen en gewoon voor 'feminist' gaan? Moeten we ons überhaupt feminist noemen? Het antwoord van Adichie is duidelijk, zie de titel van haar pleidooi. En eigenlijk is het een no-brainer. Ben je voor gelijke rechten en mogelijkheden voor mannen en vrouwen? Geloof je in sociale, politieke en economische gelijkheid? Gefeliciteerd, je bent een feminist.
En nu? Moet je die titel stilletjes dragen of je uitspreken bij gevallen van seksisme of als er geen sprake is van gelijke behandeling? Dat is tegenwoordig niet makkelijk. Een blik op Twitter is genoeg om je mond voor altijd op slot te willen doen. Iedere vrouw die een stevig standpunt inneemt, kan rekenen op scheldpartijen en erger, tot bedreigingen met verkrachting en moord aan toe. Ook als het om zaken gaat waarvan niemand slechter wordt. Zo stelde de Braziliaans-Britse activiste Caroline Criado-Perez voor om een vrouw af te beelden op toekomstige Britse bankbiljetten. Niet iets waardoor ook maar één man of vrouw een beroerd leven zal krijgen. Toch kreeg ze honderden dreigementen.
Twitter heeft nog altijd geen afdoend antwoord op het online afkammen en dreigen, en andere social media ook niet. In Nederland worden er dagelijks zo'n 35.000 bedreigingen geuit op Twitter, waarvan 200 zo ernstig dat ze door de politie worden nagetrokken. Mooi klote, want internet is een goed medium om zaken onder de aandacht te brengen en campagne te voeren. Ook Criado-Perez was succesvol: dit jaar komt er een briefje van tien pond met de beeltenis van Jane Austen. Een Nederlands voorbeeld: cabaretière Anke Laterveer, schrijfster en zangeres Stella Bergsma en actrice en presentatrice Anousha Nzume lanceerden de hashtag #zeghet, om seksueel geweld beter bespreekbaar te maken. Duizenden slachtoffers, vrouwen en mannen, deelden hun verhaal. Vervolgens werden de aangifteprocedure en de opvang van slachtoffers verbeterd. Bravo! Een mooi bewijs dat actie nodig is, en zinvol.
Menstruatietelefoontjes
Er is nogal wat lef voor nodig om dergelijke acties te ondernemen en die bezit niet iedereen. Je nek uitsteken op social media staat zoals gezegd garant voor gescheld, daar moet je tegen kunnen. Niet iedereen heeft het in zich om vlammende teksten te schrijven, zoals Simone van Saarloos, of gedurfde documentaires te maken, zoals Sunny Bergman. Ook andere acties zijn vaak voor durfals. Topless protesteren voor vrouwenrechten, zoals de activisten van de internationale groep Femen, zal niet iedereen zien zitten. In de bak belanden evenmin, zoals de leden van de feministische protestgroep Pussy Riot overkwam door het actievoeren tegen de Russische kerk en politiek.
Maar actie ondernemen hoeft niet groots en meeslepend te zijn. Ook bescheiden daden zijn van belang. Van groot belang zelfs, stelt Jannet Vaessen, directeur van vrouwenplatform WOMEN Inc., een platform voor vrouwen. Ze schreef het boek IEDEREEN Inc. (Prometheus), over het mechanisme van in- en uitsluiting en hoe je dat kunt beïnvloeden. In het boek kenschetst Vaessen drie verschillende soorten veranderaars. Je hebt de mondige types die op de barricaden staan en zich in de media durven uitspreken. Dan zijn er de mensen met hoge functies die behoedzaam te werk gaan, maar uiteindelijk flinke veranderingen teweeg kunnen brengen. Ministers, directeuren en hogere managers bijvoorbeeld. Tot slot zijn er de mensen die aan veranderingen bijdragen door die in hun eigen dagelijkse leven in het klein toe te passen. Vaessen: 'Als je iets wilt ondernemen, kun je kijken naar wat bij jou past. Mensen kunnen ook verandering belichamen door hoe ze boodschappen doen, opvoeden of met hun baas of werknemers omgaan. Er wordt vaak onderschat hoe belangrijk hun kleine stapjes voor sociale verandering zijn en hoe duurzaam die zijn.'
Het kan dus simpel zijn, en social media met de bijbehorende sores heb je lang niet altijd nodig. Vaessen: 'De vraag is wat je van een uiting op social media moet verwachten. Daar draait het om snelle uitspraken en spitsvondige reacties. Sociale verandering is mensenwerk, daarvoor kun je mensen beter in levenden lijve bereiken.' Begin dus gewoon in je directe omgeving met zaken veranderen of bevragen. Je kunt bijvoorbeeld eens nagaan hoe het staat met gelijke lonen voor mannen en vrouwen in het bedrijf waar je werkt. Je kunt een vriend die een seksistische grap maakt mededelen dat je er eigenlijk niet om kan lachen. Deelnemen aan acties die door anderen zijn opgezet is ook mogelijk. Een petitie tekenen bijvoorbeeld, een debat bijwonen of iets ludieks doen. In de VS belden duizenden vrouwen de campagnevoerders van Trump met updates over hun menstruatie, aangezien hij zich zo graag met hun baarmoeders bemoeit.
Zit het soms tegen bij je acties, groot of klein, hou je dan vast aan de treffende term die Vaessen verzon voor het proces waar elk nieuw idee doorheen moet: OWBAH. Eerst is er Ontkenning (mensen proberen het idee te negeren), vervolgens Weerstand (mensen proberen het idee onderuit te halen), dan Beschimping (de bedenker van het idee wordt persoonlijk belachelijk gemaakt), dan Acceptatie en vlak erna Heb ik altijd al gezegd (het idee is ineens van iedereen). 'Veel mensen die graag iets willen veranderen stuiten op een hoop shit en weerstand. Ik wil ze laten zien dat dat maar een fase is.'
Nee, we zijn er nog niet, in een wereld die mannen en vrouwen gelijke mogelijkheden biedt. Maar we kunnen iets doen om daar te komen. We móeten iets doen. Hillary Clinton zei: 'I believe that the rights of women and girls is the unfinished business of the 21st century.' Laten we het project afmaken. Vaessen is alvast optimistisch. 'Uiteindelijk wil iedereen dat we het samen goed hebben.'
De oorspronkelijke versie van dit artikel verscheen voor het eerst in ELLE maart 2017.
