Zelfs als ze gearresteerd wordt, ziet Jane Fonda er sensationeel uit. De laatste tijd rockt ze een assortiment chique baretten en fenomenale jassen – met name een knalrode trenchcoat die heel makkelijk het oog van de camera vangt, juist omdat ze weet dat beelden verder en sneller verspreid worden dan haar stem. De socialemedia-savvy 82-jarige steekt sinds het najaar van 2019 in Washington haar nek uit in de strijd tegen klimaatverandering met haar actie Fire Drill Fridays, samen met beroemde vrienden als acteurs Sam Waterston and Ted Danson. Elke week wordt ze door de politie weggeleid in plastic handboeien (ironisch genoeg die voor eenmalig gebruik).
Het is maar goed dat Fonda hypermobiel is, een conditie waarbij je gewrichtsbanden en pezen te soepel zijn en je gewrichten niet genoeg steun krijgen. Ze vertrouwt ons deze kleine parel toe bij een glas mescal, in Toronto. Dat is het geheim hoe ze haar handen uit de handboeien wist te wringen om haar vuist in de lucht te steken als solidariteitsgroet in haar mug shot na haar eerste arrestatie in 1970, in Cleveland. Ogenschijnlijk in opdracht van president Nixon himselfwerd Fonda gevangengezet voor het vervoeren van vitaminepillen – drugs, werd verondersteld – in een plastic tasje, toen ze na een speaking tour terugkeerde vanuit Canada. Ze werd vrijgesproken, maar die foto’s van haar eerste arrestatie – met het choppy matje dat ze in Klute droeg, de film waarvoor Fonda haar eerste Oscar won – zijn nog altijd legendarisch.
Het andere geheim dat ze vervolgens deelt is dat ze een vier maanden durende ‘sabbatical’ van haar Netflix-serie Grace and Frankie wist te bedingen, om haar frontlinietaken in Washington te kunnen doen. Geïnspireerd door klimaatactivist Greta Thunberg en de Canadese schrijver en sociaal activist Naomi Klein – haar ‘goeroe’ – voelt Fonda zich geroepen om, legt ze uit, haar ‘comfortabele leventje te ontwrichten.’ In haar optiek is Kleins nieuwe boek On Fire: The Burning Case for a Green New Deal het manifest, de routekaart voor de toekomst.
Fonda is in Toronto uit hoofde van haar rol als trotse ambassadeur voor L’Oréal Paris Age Perfect. ‘L’Oréal koos mij niet ondanks mijn leeftijd, maar juist vanwege mijn leeftijd,’ schrijft Fonda op haar persoonlijke site. ‘Zij zijn trouw aan het idee dat schoonheid niet alleen de jeugd en modellenperfectie betreft, maar dat iedereen mooi is, ongeacht etniciteit of leeftijd.’
Als we gaan zitten voor dit interview is het bijna zeven uur in de avond; Fonda is eindelijk verschanst in een private dining room in het Shangri-La Hotel na bijna twaalf uur achter elkaar handen schudden en speeches en interviews geven. Haar buitengewoon goede houding is niet verslapt. In deze tijd, waarin slouchy de default is, onderscheidt alleen Fonda’s houding haar al als een speciaal iemand, vorstelijk bijna. Dat effect wordt nog eens versterkt doordat ze spreekt in prachtig geconstrueerde en goed doordachte volzinnen, waarin haar intelligentie net zo sprankelend doorklinkt als haar charisma.
Fonda is al zes decennia… nou ja, het enige woord dat je kunt gebruiken is ‘relevant’. De dochter van acteerlegende Henry Fonda stapte in 1959 het publieke bewustzijn binnen als model, toen ze op de cover van de Amerikaanse Vogue verscheen, geschoten door de legendarische Irving Penn. Na wat toneelwerk in New York en trainingen onder leiding van dé methodactingcoach Lee Strasberg kwam Fonda op als de sekskitten van de Franse cinema in de jaren zestig. In die tijd was ze getrouwd met regisseur Roger Vadim, die haar regisseerde in de high-camp sciencefictionklassieker Barbarella. Terwijl ze in Frankrijk woonde, dat toen volledig in beslag genomen werd door studentenprotesten, nam Fonda de rol aan van pleitbezorger van sociale rechtvaardigheid. En dat leidde weer tot haar volgende hoedanigheid als Vietnam-activist – een identiteit die tot op heden haar meest controversiële was en die het langst in het collectief geheugen is blijven hangen.
Intussen veranderde ze haar filmdoekimago door serieuze rollen te spelen, tegen haar stereotype in. (Haar rol in Coming Home uit 1978 viel bijzonder in de smaak en leverde haar een tweede Oscar op, van een stunning zeven Oscar-nominaties in totaal, en Fonda blonk eveneens uit in The China Syndrome.) Tegen deze tijd was ze getrouwd met activist Tom Hayden en had Fonda zich ontpopt tot progressieve democraat.
Fonda lag altijd een stap of twee voor op de populaire cultuur. Zij was bijvoorbeeld degene die een vroege en krachtige spotlight richtte op de onbillijke positie van vrouwen op de werkvloer met eightiesfilm 9 to 5 (met Lily Tomlin, nu haar tegenspeler in Grace and Frankie, en Dolly Parton). Daarna werd ze entrepreneur, maar voor de goede zaak: ze bedacht de Jane Fonda Workout-serie – die gezichtsbepalend was voor de jaren tachtig – om haar sociale projecten (in samenwerking met Tom Hayden) te kunnen financieren. Een onverwachte bonus was dat ze de hele wereld in de beenwarmers kreeg. Haar daaropvolgende rol was die van Mrs. Ted Turner, een periode waarin ze tijdelijk afstand nam van de filmbiz. De jaren negentig en begin jaren nul bracht ze in die hoedanigheid verscholen door, zelfs als ze haar werk voor Women’s Media Center uitvoerde en zich inzette om tienerzwangerschappen te voorkomen in Georgia, waar het echtpaar woonde. Toen ze in 2001 besloot Turner te verlaten, haar ‘favoriete ex-man’ zoals ze hem zelf noemt, ging ze op zoek naar haar ware feministische, spirituele en christelijke zelf. Dat hele proces zette haar aan tot het schrijven van haar memoires – een uitputtende en therapeutische duik in haar diepste wezen – om daarna haar glorieuze comeback te maken als actrice in de 2005-hit Monster-in-Law.
Bovenstaande vluchtige opsomming van hoogtepunten in Fonda’s carrière, hoe wonderbaarlijk en uiteenlopend ze ook zijn, versluiert echter de grit van de vrouw zelf – de vrouw die staat te popelen om weer aan de frontlinie te staan en in actie te komen. Die Fonda, de échte Fonda, staat haaks op de glossy beelden die we de laatste tijd van haar zien. Ze rockt de rode loper in leeftijd-tartende couturestukken waar haar nieuwe stylist mee aankomt: een parade van chique jumpsuits, moderne smokings en hotte glamourjurken. Hoewel de jonge vrouwen van Hollywood niet aan haar uitstraling kunnen tippen, kan Fonda haar succes deels ook danken aan het feit dat ze het niet serieus neemt. ‘Allemaal theater,’ wuift ze alle lof weg. ‘Ik haat het want het voelt zo ongemakkelijk.’ Maar als Jane Fonda iets doet, dan doet ze het goed ook. En ze begrijpt hoe de machine werkt: doordat haar tv-show een hit is, zegt ze, is ze weer relevant voor het publiek. Roem geeft haar een podium, hoe klein dat ook mag zijn.
Fonda vertelt dat de rol die haar uiterlijk in haar leven speelt, altijd een strijd is geweest. ‘Ik moet er elke dag aan werken om mezelf te accepteren zoals is ben; het gaat me niet makkelijk af.’ Fonda refereert aan de jaren dat ze worstelde met boulimia, een stoornis die ze in haar jeugd ontwikkelde en die ze niet onder controle kreeg tot ze in de veertig was. ‘Ik probeer heel duidelijk te maken dat boulimia voor mij een voortdurende strijd is,’ legt ze uit. ‘Ik laat foto’s op sociale media zien waarop ik er uitgemergeld uitzie – een keer zelfs met mijn tand eruit! Deze is nep,’ ze tikt tegen een snijtand aan. ‘Hij viel eruit in een restaurant in Portugal, en ik postte het.’
Iets anders waarmee Fonda al lange tijd worstelt, is de rol die mannen in haar leven hebben gespeeld. Haar met Oscars vergulde leven waarin ze driemaal trouwde lijkt op het eerste gezicht niet bepaald een leven waar velen zich in kunnen herkennen. Maar tijdens het vertellen van haar persoonlijke verhaal – in haar memoires uit 2005, My Life So Far; haar boek Prime Time over ouder worden uit 2011; en haar documentaire voor HBO uit 2018, Jane Fonda in Five Acts – heeft Fonda altijd geweten dat ze zich met ons allemaal kon verbinden. ‘Ik wist dat als ik echt de waarheid vertelde, die waarheid universeel zou zijn,’ zegt ze. ‘Al deze issues spelen onder vrouwen: ik ben niet goed genoeg; ik moet pleasen, allereerst Daddy; ik ben niet knap genoeg; ik ben niet dun genoeg; ik ben niet slim genoeg.’
Ondanks haar succes, zegt ze, trouwde ze mannen om een identiteit aan te ontlenen: nouvelle vague met Vadim, strijder voor sociale rechtvaardigheid met Hayden, de helft van een powerkoppel met magnaat Turner. En elke keer dat de relatie eindigde ‘dacht ik: nou, dit betekent het einde voor me, want niemand zal nog bij me willen zijn of met me willen praten als ik niet met hem ben.’ The desease to please, zo zegt ze, heeft haar niets opgeleverd. Haar single-zijn is nu vooral een bewuste keuze. Ze draagt dit deel van haar leven op aan zichzelf. En ze herhaalt nog maar eens haar inmiddels favoriete opmerking in interviews: ‘I’ve closed up shop down there.’
Haar leven op het scherm, in Grace and Frankie, weerspiegelt haar echte leven in de zin dat het laat zien hoe belangrijk vrouwenvriendschappen zijn. Lily Tomlin, haar tegenspeler in de serie, is ook off-screen een van haar beste vriendinnen. ‘De mensen die er werkelijk voor me zijn – en voor wie ik er ben – zijn mijn vriendinnen. Ik groeide op in de jaren vijftig, en daar komt nog bij dat mijn moeder zichtzelf van kant maakte, waardoor ik me compleet identificeerde met mannen, wat een soort rauw individualisme met zich meebracht, iets wat ik heel moeilijk te boven kon komen.’ Fonda brengt de suïcide van haar moeder plotseling ter sprake. Een moeilijk onderwerp, maar ze heeft in haar boeken veel uitgelegd over dit enorme verlies, dat haar overkwam toen ze pas twaalf jaar oud was, haar vormde en ertoe leidde dat ze vooral steun zocht bij mannelijke rolmodellen. Het duurde decennia voordat ze de tragedie kon accepteren, door onderzoek te doen naar haar moeders leven en te graven in haar medische dossier. Uiteindelijk kon ze werkelijk inzien dat haar ouders en grootouders hun eigen personen in hun eigen verhalen zijn geweest. Toen pas, vertelt ze, was ze in staat om eroverheen te stappen en te accepteren dat de suïcide niet haar schuld is geweest.
Misschien verklaart deze pijnlijke geschiedenis waarom Fonda zich zo aangetrokken voelt tot jonge mensen. ‘Jong zijn is altijd moeilijker geweest. Er zijn longitudinale onderzoeken gedaan – ik heb een boek geschreven over ouder worden, dus ik heb ze bestudeerd – die laten zien hoe veel makkelijker het wordt als je ouder bent, aangenomen dat je gezond bent. Je kent de valkuilen. Je hebt eerder crises meegemaakt en je hebt ze overleefd.
Acteren is een vaardigheid die veel empathie vereist, en je kunt zien dat Fonda zich probeert in te leven in de huidige generatie. ‘Als je jong bent, denk je: wie word ik verondersteld te kennen? Wat word ik verondersteld te doen?’ En de klimaatcrisis is altijd in haar gedachten. ‘Er is zo veel onzeker momenteel. Het is nu honderd keer erger dan toen ik jong was. En voor mij zijn die jonge jaren bepaald niet de goeie ouwe tijd. Alles was heel beladen,’ zegt ze terwijl ze haar wenkbrauwen optrekt om dit understatement kracht bij te zetten. ‘En ik ben dan nog wit en bevoorrecht, voor donkere mensen, homoseksuelen, minder validen is het allemaal nog veel moeilijker.
Het erkennen van voorrechten is iets wat Fonda herhaaldelijk doet in gesprekken. Haar weg naar wijsheid is er een geweest met veel therapie en haar eigen evaluatie van haar leven – je moet terugblikken om vooruit te kunnen kijken, ‘counselt’ ze. ‘Iedereen heeft wel emotionele gebreken uit zijn jeugd waar je niet van afkomt. Je leert ermee omgaan. Je leert ze in de hoek te zetten, met ezelsoren en al en je verbiedt ze om tevoorschijn te komen.’
Als je de ketenen van het verleden en je schuldgevoel eenmaal van je hebt afgeworpen, ben je vrij om iets goeds voor de wereld te doen. ‘Ik groeide op in een tijd dat vrouwen gezien werden als katten die altijd met elkaar wedijveren en elkaar neerhalen,’ zegt Fonda. ‘Maar in feite is er geen limiet aan wat we kunnen bereiken als we met elkaar samenwerken,’ benadrukt ze gepassioneerd. ‘Wat onze tijd in de geschiedenis van de mens nodig heeft, is collectief optreden. En vrouwen staan daar het meest voor open. De evolutie heeft ertoe geleid dat wij minder vatbaar zijn voor individualisme. En in zekere zin is dat onze redding en onze kracht. Er gebeurt zelden iets goeds zonder massaal optreden – en nu hebben we zo’n massabeweging nodig die focust op het klimaat. ‘Marching together is the only way forward.’
Vertaling: Cleo Meulman, Kalinka Hählen
Fotografie: Max Abadian
Styling en creative direction: Annie Horth
Artdirection: Jed Tallo
Dit artikel verscheen oorspronkelijk in het meinummer van ELLE, waarin we de liefde (voor de planeet) vieren. Wie 'm online bestelt krijgt hem zonder verzendkosten thuisgestuurd. Wel zo makkelijk.
SHOP ELLE'S MEINUMMER
![london, england november 05 julia roberts at the "wonder" press conference at the langham hotel on november 5, 2017 in london, england photo by vera andersonwireimage](https://hips.hearstapps.com/hmg-prod/images/julia-roberts-moeder-aarde-1587565735.jpg?crop=1.00xw:0.836xh;0,0.0241xh&resize=360:* ""Wonder" Press Conference")
