Tell Me Who I Am, een nieuwe documentaire op Netflix, vertelt het verhaal van de identieke tweeling Marcus en Alex Lewis. Als die laatste een ongeluk krijgt op zijn achttiende en daardoor zijn geheugen verliest, reconstrueert zijn tweelingbroer hun verleden. Alleen: is dat wel de waarheid? En wil je de realiteit eigenlijk weten als die vreselijk is? Klein spoiler alert (verder verklappen we niks): Netflix hangt niet voor niets de trefwoorden 'verontrustend', 'provocerend' en 'intiem' aan deze film.
Tell Me Who I Am op Netflix
De documentaire - waar maker Ed Perkins zes jaar aan werkte - begint als de Engelse tiener Alex wakker wordt na zijn ernstige motorongeluk in 1982, met het verstandelijke vermogen van een kind. Hij weet niks meer, de enige die hij onmiddellijk herkent is zijn tweelingbroer Marcus. In de kamer staat ook een voor hem vreemde vrouw. 'That is our mother,' vertelt zijn broer hem. Alex heeft geen herinneringen aan zijn ouders of zijn jeugd en erger nog: hij weet niet eens meer wie hij zelf is. Dan wordt hij naar een enorm huis gebracht, een plek die schimmig voelt maar waarvan hem wordt verteld dat het zijn thuis is. Ondertussen wordt zijn moeder, met haar bulderende lach en innemende persoonlijkheid, het centrum van Alex' wereld. Zijn vader is een nogal heetgebakerd type dat hij, op aanraden van zijn broer, beleefd 'meneer' noemt.
Zijn ouders kunnen slecht met de situatie omgaan, terwijl Marcus hem alles leert: van hoe je moet eten en je aankleedt, tot veters strikken en fietsen. Binnen een maand functioneert Alex weer bijna als iemand van zijn eigen leeftijd en begint volwassener vragen stelen: wie ben ik? Hoe was onze jeugd? Marcus vertelt over hoe ze als kinderen op vakantie gingen naar Frankrijk en toont foto's. Alex legt in zijn hoofd verbanden tussen die beelden en reconstrueert zo zijn jeugd. Zijn familie blijkt een aristocratische achtergrond te hebben, er komen vaak mensen van adel op bezoek voor feesten. Alex neemt alles voor lief: 'Want was is normaal eigenlijk?' Tsja, goeie vraag. 'Normaal is wat je kent, wat je familie is.' En juist die kent hij niet (meer). Dat blijkt wel, als duidelijk wordt dat de familieleden een groot geheim met zich meedragen dat iedereen kent. Behalve Alex.
De identieke tweeling Marcus en Alex Lewis
Tell Me Who I Am heeft een shockerend onderwerp maar is qua vorm niet heel spannend en daardoor dienend aan de inhoud: talking heads Marcus en Alex vertellen beiden hun kant, afgewisseld met oude foto's en (gereconstrueerde) beelden van hun ouderlijk huis. De film is gemaakt in bedompte kleuren: dit versterkt de naargeestige sfeer, terwijl het vele zwart-wit ook de verschillen tussen die twee broers en hun kanten van de waarheid benadrukt, met daartussen de vele tinten grijs die het geheugen kent. Want terwijl het verhaal zich ontvouwt, wordt steeds duidelijker dat er niet één waarheid is die bij iedereen bekend is.
Als bijvoorbeeld hun vader op zijn sterfbed ligt en om vergiffenis vraagt, weigert Marcus dat. Een paar jaar later overlijdt ook hun moeder: Alex is ontzettend verdrietig, hij had net een goede band met haar, terwijl Marcus er niets bij voelt. De broers ruimen vervolgens hun ouderlijk huis op, waar ze vervolgens iets vinden dat Alex' wereld op zijn kop zet en Marcus aanspoort de waarheid te vertellen. Deels dan nog. Want, zo blijkt: terwijl Alex niks meer wist, verzuimde Marcus hem de hele realiteit over hun jeugd te vertellen. 'Ik gaf hem een foto, zijn geheugen deed de rest.'
Terwijl de documentaire het hartverscheurende geheim blootgeeft dat Marcus al die jaren niet vertelde aan Alex - iets wat we hier niet zullen verklappen, maar mij (overigens ook moeder van twee tweelingbroers) alleen al bij het horen misselijk en ongelofelijk verdrietig maakte - blijkt dat eerstgenoemde er dan nog steeds achter staat dat hij zijn broer wilde behoeden voor die pijn. Waarom zou hij een labiele achttienjarige opzadelen met nare herinneringen die hij niet aan kon? En dus neemt Marcus de pijn op zich voor hun tweeën. Ondertussen is zijn verlangen om zijn jeugd te vergeten zo groot, dat hij zijn eigen leugens bijna gaat geloven. 'Alex verloor zijn geheugen door een ongeluk, ik verloor mijn geheugen vrijwillig,' zegt hij daarover. 'Dat was geweldig. Ik was vrij.' Zo schonk hij hun beiden een gelukkige start van hun leven, al was die niet echt. Als kijker kun je jezelf dan afvragen: voor wie van die broers is het eigenlijk erger, als er al een hiërarchie van lijden bestaat. Wat is erger: de waarheid niet kennen, of een vreselijk verleden met je meetorsen?
Zijn leugens prettiger dan traumatische herinneringen?
Opvallend genoeg is Alex, als hij achter hun geheim komt, het meest boos op zijn tweelingbroer, omdat die hem heeft voorgelogen. Interessant, want de intentie van Marcus was om hem te beschermen tegen een verschrikkelijke herinnering die hij zich toch niet meer herinnerde. Dat werpt nog meer vragen op als: moet je ongeacht alles de waarheid willen weten of vertellen? Is het beter om trauma's te vergeten of om ze te herinneren en verwerken? Zou je je geheugen manipuleren als het kon? Is bedrog erger dan een vreselijke realiteit? Klopt het wat Marcus zegt, dat hij door zijn broer zijn herinneringen te ontnemen, hij zichzelf ook bevrijdde van de trauma's? En hoe identiek is een identieke tweeling nog als hun herinneringen anders zijn; hoe bepaalt dat hun verdere levensloop? De vragen zijn hoofdbrekers en ik heb de antwoorden niet, al ben ik zelf normaliter nogal fan van ignorance is bliss. Noem me een bange poeperd, maar ik wil niet altijd alle afschuwelijke nieuwsfeitjes horen. Het is onvolwassen struisvogelpolitiek, ik weet het, maar wel mijn keuze.
Maar wat als je eigen vreselijke verleden onvrijwillig zouden worden gewist? Nee, daar zou ik ook - voor zover ik over deze voor mij hypothetische situatie kan oordelen - niet voor kiezen, ook omdat zoals uit deze documentaire blijkt dat je je compleet ontheemd voelt als je niet je eigen ware geheugen kent. Hoe akelig ook, herinningen aan je verleden bepalen wie je bent vandaag. Niet weten wat de waarheid is zorgt ervoor dat het heel lastig wordt zaken van nu op waarde te schatten. Zeker als iemand anders jouw verleden heeft gewist, of je je herinneringen onthoudt (al was de intentie daarachter lovenswaardig), is je vertrouwen onherstelbaar beschadigd. De vergelijking dringt zich op met de film Eternal Sunshine of the Spotless Mind, waarin herinneringen aan een ex-geliefde worden gewist en ook de vraag wordt opgeworpen of je je beter niks kan herinneren als dat pijn doet, of dat je herinneringen juist nodig hebt.
Tell Me Who I Am eindigt met een live confrontatie tussen de twee broers: al die jaren, sinds de ontdekking van 'het geheim', heeft Marcus nog niet de details aan Alex verteld. Al die herinneringen zijn weggestopt in, zoals Marcus het zelf noemt, een doos van Pandora die dicht is gebleven zodat de tweeling allebei een gelukkig leven kon leiden. Alleen: Alex heeft behoefte aan antwoorden, zodat hij weer compleet verbonden kan zijn met zijn tweelingbroer en de waarheid weet. 'Mijn leven is niet echt,' zegt hij. ' Mijn leven is het leven dat jij mij gaf.' Alex - en dus ook wij kijkers - horen vervolgens de gruwelijke details van zijn verleden, en gek genoeg voelde dat voor mij als een opluchting. Het voelde als het begin van een helingsproces, alsof er nu pas verwerkt kon worden. En het leven weer verder kan gaan, zij het met een wond, maar wel een waarvan de ware impact bekend is.
Dus ja: liever herinneringen dan leugens, hoe traumatisch ook. Soms is ignorance geen bliss.
