Na de brug sla ik linksaf. Ik voel mijn sleutels in mijn linkerjaszak en mijn hart ergens in mijn keel. Rechtsaf, ik ben er bijna. Ik scan de straat en zet mijn voorlamp uit. Shit, op het kruispunt loopt een man uitgerekend mijn straat in. Waarom loopt hij zo raar? Ik fiets door, langs mijn huis, de hoek om. Nog maar een rondje. Nu is er niemand te bekennen. Ik prop mijn fiets tussen de andere fietsen en haast me naar de voordeur. Als ik die achter me dichttrek haal ik opgelucht adem.
Ik ben bang in het donker. Al zolang ik me kan herinneren vind ik het eng om
’s nachts in mijn eentje over straat te fietsen. Ik neem het liefst een taxi of ik ga eerder weg uit de kroeg. In de zomer ga ik het liefst naar huis voordat het donker wordt, of ik wacht net zo lang tot het weer licht wordt. Als ik niet ontkom aan fietsen, dan doe ik het bellend, of met een zwarte muts over mijn blonde haar.
Ben je een man, loop je na middernacht over straat en heb je geen hond? Dan ben je in mijn ogen verdacht en ga je me besluipen als ik mijn fiets op slot zet. Of proberen mee naar binnen te komen als ik mijn sleutel in de voordeur steek. In mijn hoofd ben ik al ontelbare keren aangevallen, aangerand of verkracht. Toch, en ik klop dit even af, is me nog nooit iets overkomen.
Ik weet niet waar ik me meer voor schaam: dat ik zonder goeie reden zo’n schijterd ben, of dat ik niet zo onverschrokken ben als de meeste vrouwen die ik ken. Die fietsen gerust om vier uur ’s nachts in hun eentje naar huis, over verlaten fietspaden en door het park. Ze gaan pas weg uit de kroeg als ze er zelf genoeg van hebben. Ik zit vanaf elf uur niet meer lekker, maar vertel dat nooit iemand. Als ik lees over de 27-jarige vrouw die afgelopen mei om halfvijf ’s nachts tijdens het plassen op een afgelegen bedrijventerrein in Amsterdam werd belaagd door een man die haar achtervolgde, snap ik niet hoe ze dat heeft gedurfd. Alleen naar huis fietsen op dat tijdstip, en dan ook nog stoppen bij een bosje omdat je nodig moet?
‘Eigenlijk is wat je daarmee doet victim blaming,’ zegt Iva Bicanic, psychotraumatherapeut en hoofd van het Landelijk Psychotraumacentrum & Centrum Seksueel Geweld. ‘Omdat mensen het niet fijn vinden dat dit soort dingen gebeuren, lossen ze het ongemakkelijke gevoel op door te zeggen: “Wie fietst daar dan ook in zijn eentje, ik zou dat nóóit doen.” Hierdoor bestaat de kans dat het slachtoffer zich achteraf ook schuldig voelt. Waarom fietste ik daar? Waarom ging ik uitgerekend daar plassen? Waarom had ik niet een broek aan in plaats van een rokje? Die gedachten zijn heel schadelijk bij de verwerking van een trauma.’
Victim blaming, dat was niet de bedoeling. Ik heb juist bewondering voor die vrouw, omdat zij iets deed wat ik nooit zou durven, maar wel zou willen. Waarom ben ik zo’n schijterd? Volgens Bicanic is seksueel geweld heel gevoelig voor framing en kennen we eigenlijk maar één plaatje: de vrouw die met een hand over haar mond wordt weggesleept naar de bosjes. ‘Met die beelden worden we in de media geconfronteerd. Bij Goede Tijden, Slechte Tijden zie je nooit een vader die zijn vingers in het gaatje van een kind stopt, terwijl dat in de praktijk vaker voorkomt.’ Stranger rape en date rape noemt Bicanic de vormen van seksueel geweld die we het meest zien. ‘Terwijl maar 15 procent van de gevallen een stranger rape is; 85 procent van de daders zijn bekenden.’ Uit cijfers van Rutgers, kenniscentrum op het gebied van seksualiteit, blijkt dat 1 op de 8 vrouwen en 1 op de 25 mannen ooit is verkracht.
Maar onvrijwillige seksuele handelingen en seksueel geweld komen veel vaker voor: volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek zijn er elke dag 40 slachtoffers van een seksueel delict (zedenmisdrijven die niet alleen verkrachting, maar bijvoor- beeld ook aanranding en ontucht omvatten). 65 procent van de slachtoffers is vrouw en de helft van de daders is een bekende. Ik ben benieuwd hoe vaak in Amsterdam een verkrachting of aanranding door ‘de man in de bosjes’ voorkomt, maar exacte cijfers daarover zijn er niet. Politiewoordvoerder Rob van der Veen mailt dat als hij er een cijfer aan moet hangen, het lijkt op eens per twee maanden, een handvol op jaarbasis. ‘Als het gebeurt krijgt de zaak de hoogste prioriteit om te voorkomen dat de dader opnieuw toeslaat,’ voegt hij toe. Volgens hem is de kans dat je ongezien iets kunt doen in de stad niet groot. ‘Bij alarmkreten zullen omstanders of bewoners ingrijpen of de politie waarschuwen.’
Harde cijfers
De therapeut met wie ik een paar gesprek- ken voerde vanwege mijn angst, vroeg me om op zoek te gaan naar cijfers. Ze zouden misschien als een geruststelling kunnen werken. Maar statistieken zijn geen verdediging als ik een donkere straat in fiets. Kan ik iets leren van vrouwen die iets naars hebben meegemaakt, of afgelegen wonen? Hoe wapenen zij zich tegen fietstochtjes in het donker?
Maadey Meuleman verhuisde van het centrum van Amsterdam naar de Bijlmer, in het beruchte stadsdeel Amsterdam-Zuidoost. Voordat ze dat deed, checkte ze de Veiligheidsindex van de gemeente. Haar nieuwe buurt Gaasperdam is relatief veilig en toch moet ze vaak uitleggen waarom ze in godsnaam daar woont. ‘Het gekke is dat het gevoel van veiligheid niet strookt met de werkelijke veiligheid,’ vertelt ze. ‘In het centrum voelen mensen zich veilig, terwijl daar de meeste criminaliteit is. In de Bijlmer voelen mensen zich onveilig, maar is het wel veilig.’ Haar huis is veertig minuten fietsen vanaf de stad, en halverwege is een stuk zonder huizen waar ze het ’s nachts onprettig vindt. Toch fietst ze na het uitgaan naar huis, omdat ze weigert zich te laten beïnvloeden door angst. In plaats daarvan besloot ze een actieve burger te zijn. Ze stuurde de gemeente een bericht waarin ze uitlegde waar ze zich ’s nachts onveilig voelt. De gemeente antwoordde dat ze bezig zijn met het aanpakken van drie specifieke fietsroutes tussen het centrum en Amsterdam-Zuidoost op het gebied van veiligheid, zoals met betere verlichting.
Eén keer werd Maadey ’s nachts gevolgd door een auto. Toen ze dat merkte, ging ze harder fietsen, maar toen ze omkeek zag ze dat het een politieauto was. ‘Ik stopte en de agenten zeiden: “We kijken alleen even hoe het gaat.” Haha. Ik denk dat ze verbaasd waren dat er iemand fietste, omdat er op dat stukje nauwelijks fietsers zijn.’
Dat mijn bangheid toch niet zo abnormaal is, merk ik terwijl ik dit schrijf. Niet alleen staat internet vol tips van vrouwen over hoe zij zich ’s nachts veiliger voelen op straat (lompe regenjas aan, haren vast, bellen) , het gaat overal over angst. Psychiater en filosoof Damiaan Denys waarschuwt in de Volkskrant dan ook voor een angstcultuur. De media maken ons onbedoeld bang, zegt hij. We denken dat overal terroristen rondlopen, en na de verkrachting en moord op Anne Faber denken we ook dat er overal veroordeelde zedendelinquenten met te veel vrijheid rondzwieren. Angst is een essentiële emotie, zegt hij, maar onze hele cultuur is ernaar gemodelleerd. In een aflevering van de Amerikaanse podcast Invisibilia legt een wetenschapper uit dat deze oeremotie de mens als soort ver gebracht heeft. In het wild ben je ten dode opgeschreven als je geen angst ervaart, maar in de moderne wereld zijn de meeste angsten overbodig. Alleen: hoe meer we op televisie en internet aan enge verhalen worden blootgesteld, hoe gevaarlijker we denken dat de buitenwereld is.
Stop de film
‘Het is goed als je kompas scherp staat afgesteld, zoals bij jou,’ zegt Iva Bicanic, maar er bestaat ook zoiets als te scherp. ‘Mensen met een posttraumatische stressstoornis (PTSS) kunnen daar last van hebben. Een symptoom is dat ze verhoogd prikkelbaar zijn en daardoor zo veel gevaar zien dat ze een gevaarlijke situatie niet meer van een ongevaarlijke kunnen onderscheiden.’ Volgens Bicanic krijgt veertig procent van de mensen die zijn misbruikt PTSS. Wat daartegen helpt is EMDR-therapie (Eye Movement Desensitization and Reprocessing Therapie, een therapie die erop gericht is de emoties rond schokkende ervaringen te verminde- ren door het brein met afleidende stimu- lansen aan het werk te zetten).
Ook ik zou EMDR kunnen ondergaan, zegt Bicanic. ‘Jij hebt geen PTSS maar wel een fobie om verkracht te worden. Jou blootstellen aan het rampenplaatje dat je in je hoofd hebt, en daarop EMDR toepassen, kan heel effectief zijn.’ Want, zegt ze terecht: ‘Je verliest er echt wat door. Je past je leven aan je angst aan en geeft die angst straks misschien door aan je kinderen.’ ELLE-hoofdredacteur Edine Russel kreeg EMDR nadat ze ruim een jaar geleden ’s nachts door een jongen met een mes werd aangevallen. Hij achtervolgde haar terwijl ze naar huis liep en viel vlakbij haar huis plotseling aan. Ze probeerde hem op afstand te houden met een paraplu, maar het mes raakte haar
onderarm. Wat hij precies wilde, weet ze tot de dag van vandaag niet.
Edine is zo’n vrouw die ik bewonder: voor niks en niemand bang. ‘Ik hield
tot dat moment echt van de nacht,’ vertelt ze. ‘Als ik naar huis liep of fietste luisterde ik muziek of was ik aan het bellen, ik lette nergens op.’ Na de aanval liep ze een jaar met pepperspray op zak, sliep ze met het licht aan en durfde ze ’s nachts niet uit bed om te plassen. Op vakantie durfde ze geen roomservice te bestellen, maar ook niet naar het restaurant te lopen. ‘Het is heel raar om ineens angstig te zijn. Ik dacht: rot op, ik ga toch niet op een vierkante meter wonen? Ik wil leven.’
Ze kreeg een keer of vijf EMDR en dat hielp om de film in haar hoofd stop te zetten. ‘Ik had een cartoonachtig poppetje gemaakt van die dude, en die zat overal, in mijn huis, op mijn fiets.’ Op een dag merkte ze dat ze er vanaf was. Nu is alles eigenlijk weer bij het oude, alleen de onbevangenheid is weg. ‘Ik ben meer op mijn hoede. De angst is uit mijn hoofd, maar fysiek voel ik ’m soms nog. Lopen in het donker vind ik nog steeds niet prettig. Fietsen is geen probleem. En doordat een spier in mijn arm is beschadigd, zal ik mijn vingers nooit meer honderd procent kunnen bewegen.’
Mediteren helpt ook, zegt Edine. ‘Ik doe het vrij fanatiek. Je cortisollevel gaat ervan naar beneden, je hartslag wordt lager en er komen positievere dingen op je pad. Ik zit daardoor beter in mijn vel.’ En dat speelt ook een rol bij het voelen van angst. Als ik zelf een rotdag heb en me onzeker voel, voel ik me ’s avonds kwetsbaarder. Alsof ik denk: pak mij maar, ik ben toch zwak. Loop ik op zo’n moment ook echt meer gevaar? Iva Bicanic denkt van niet. ‘Maar voor mensen met psychische problemen als gevolg van seksueel misbruik geldt dat over het algemeen wel,’ zegt ze. Herhaling komt bij die personen vaker voor. ‘Als je PTSS hebt, werkt je intuïtie niet altijd even goed en kun je gevaar minder goed inschatten. En door een negatief zelfbeeld ben je makkelijker om te praten.’
'Er lopen een paar rotte appels rond en je hebt pech als je er eentje tegenkomt,' besluit Bicanic. Maar, benadrukt ze, de wereld zit echt niet vol verkrachters. We zijn als de dood voor de man in de bosjes, maar als we al bang moeten zijn, kunnen we beter op onze hoede zijn voor die ene docent, oom of ex.’
Het Centrum Seksueel Geweld is 24/7 bereikbaar via 0800-0188, centrumseksueelgeweld.nl.
Meer info over EMDR vind je op emdr.nl.
ELLE's gloednieuwe juninummer staat in het teken van mental wellmess. Je bestelt dit nummer (zonder verzendkosten!) in onze digitale kiosk.
