De anticonceptiepil heeft meer invloed op lijf en leven dan alleen het voorkomen van een zwangerschap. Hoe groot die impact is, beschrijft evolutionair psycholoog Sarah Hill in haar boek Je brein aan de pil. ‘We moeten kritischer zijn over die hormonen.’
Toen ik zeventien was, ging ik aan de pil. Net als duizenden andere tieners in Nederland. Het lag nu eenmaal voor de hand als je dikke verkering had. Man, wat vond ik het spannend en volwassen. Sexy time mensen! Maar na een maand of wat was er van die bravoure weinig over. Ik huilde continu, om niks, en wilde niets liever dan bij mijn vader op schoot zitten. Dat deed ik ook, wat er dan uitzag als zo’n veel te grote hond die denkt zich als een chihuahua te kunnen opkrullen. Op school werd ik enorm ongemakkelijk, wat ervoor zorgde dat ik afstand nam van mijn vrienden, waarvan ik dacht dat me dat kwalijk werd genomen, waardoor ik nog minder toenadering zocht, en ik weer jankend thuiskwam. Het was een ongelooflijke kuttijd.
Na weken treurnis begon me iets te dagen. Was het misschien de pil waardoor ik zo in de put zat? Ik had niet eerder in mijn leven zo’n geestelijke malaise gevoeld. Wie wás dat snottermonster dat bezit van me had genomen? Ik ging naar de huisarts, die me vertelde dat het zeker mogelijk was dat de pil de ellende aanrichtte. Hij schreef me er een met een andere hormonencocktail voor, die me wellicht minder down zou maken. Dat bleek goddank zo te zijn.
Je brein aan de pil
Ik ben lang niet de enige vrouw die flink van slag raakte door de anticonceptiepil. En eigenlijk is het geen wonder dat het gebeurt. Geslachtshormonen beïnvloeden van alles in je lijf: seks, aantrekkingskracht, stress, eetpatroon, agressie, humeur en het vermogen om te leren en emoties te reguleren. Onder andere. Je kunt niet dagelijks een dosis naar binnen gooien en verwachten dat die hormonen zich netjes beperken tot het voorkomen van een zwangerschap. De Amerikaanse hoogleraar in de evolutionaire psychologie Sarah E. Hill, auteur van het boek Je brein aan de pil (januari 2020 verschenen bij Nijgh & Van Ditmar), zegt er dit over: ‘De anticonceptiepil slikken is zoiets als een kaars doven door een atoombom op je huis te gooien.’ Ja, je zult inderdaad niet zwanger raken. Maar daarnaast doen hormonen nog heel veel meer. Wat ze precies teweegbrengen, is voor iedere vrouw weer anders. Laten we, voor ik Hills bevindingen bespreek, even teruggaan naar de hormonale basics. Bij een vrouw die niet aan de pil is, neemt in de eerste fase van de ovulatiecyclus (die loopt van de eerste dag van de menstruatie tot de eisprong) de hoeveelheid oestrogeen toe. In de tweede fase (na de eisprong tot de volgende menstruatie) daalt oestrogeen maar stijgt progesteron. En die zaken zijn van invloed op hoe je je voelt. Hill beschrijft in haar boek dat oestrogeen maakt dat je energiek bent en openstaat voor nieuwe ervaringen. Vrouwen krijgen in de eerste fase ook meer zin in seks en steken meer energie in hun uiterlijk. Onderzoek wijst uit dat ze extra make-up dragen en vaker sexy kleren aantrekken.
Hill: ‘Oestrogeen is, kortom, de levenslustige flirtpoes onder de hormonen.’ Progesteron is meer een bankhanger. Dat hormoon maakt dat je je hongeriger, slaperiger en relaxter voelt. Je hebt minder zin om in vlammend rode lipstick met een hotte skileraar van de zwarte piste te sjezen, maar meer om er met je benen omhoog een seizoen Queer Eye doorheen te jassen, familiezak Joppie-chips bij de hand. Ofwel: oestrogeen brengt gedrag teweeg dat kan leiden tot een zwangerschap, progesteron zorgt voor passend gedrag mocht je inderdaad zwanger zijn geworden. Tja. We kunnen nog zo druk zijn met carrières in de kwantumfysica, de natuur wil maar één ding. Voortplanting, hup!
Anticonceptiepil, mwah...
Wat de anticonceptiepil doet, is de hormoonspiegel constant houden. Niks geen pieken en dalen in oestrogeen en progesteron. Dat leidt ertoe dat er geen eisprong plaatsvindt. En als er geen eitje is om te bevruchten, kun je ook niet zwanger worden. Maar dat is dus niet het enige wat de hormonen veroorzaken. Zie hiervoor: je geslachtshormonen beïnvloeden ook hoe je je voelt en gedraagt. Da’s niet niks.
Sarah E. Hill stelt dat je je hormonen bent. ‘Ze zijn bepalend voor zo veel zaken in je brein en lijf dat je ze niet los kunt zien van jezelf.’ Wie was ik eigenlijk op die tweede pil, die me niet depressief maakte maar wellicht andere effecten had? Daar kwam ik pas achter toen ik ermee stopte. Na een jaar of tien slikken besloot ik over te stappen op een koperspiraaltje. ‘Kijk eerst maar eens hoe je je voelt zonder de pil,’ zei mijn huisarts, een wijs man. Misschien zou ik mét pil wel beter in m’n vel zitten. Maar nee. De pil had me vlak gemaakt. Ik was eraan gewend geraakt dat ik de meeste dingen ‘mwah’ en ‘wel oké’ vond. Zonder de pil kwamen de echte highs en lows terug. Tuurlijk, als je midden in een zwartgallige dip zit lijkt dat niet altijd een voordeel. Maar ik wilde, eenmaal pilloos, niet terug naar mijn beige leven. Dat de pil me vlak maakte is niet zo gek; hij zorgt er tenslotte voor dat er geen grote hormoonschommelingen zijn. Maar hoe zat het dan met het klotegevoel waar ik als tiener mee worstelde? Uit een Deens onderzoek uit 2016 naar vrouwen tussen de 15 en 34 jaar, bleek dat onder degenen die hormonale anticonceptie gebruikten, er een veertig procent grotere kans was dat ze antidepressiva slikten. Vooral vrouwen tussen de 15 en 19 jaar oud hadden een groter risico om depressief te raken. Hoeveel groter dat risico was, verschilde per merk pil of niet-orale hormonale anticonceptie (pleister, spiraal en vaginale ring). Maar het kon oplopen tot 220 procent. Deze cijfers willen echter nog niet zeggen dat er een causaal verband is, alleen dat er een samenhang bestaat. Er zijn ook onderzoeken uitgevoerd waaruit blijkt dat er geen of slechts een licht verband te vinden is tussen depressie en gebruik van hormonale anticonceptie. Volgens Hill is het in elk geval nodig om vooral bij tieners erg terughoudend te zijn met het voorschrijven. ‘Hier in de VS zijn we zo drug happy. Tieners krijgen vaak al de pil alleen omdat ze wat puistjes hebben. Dat is echt niet goed.’
De anticonceptiepil geeft een rare stressrepons
Meer research is hard nodig, zoveel is duidelijk. Het staat in ieder geval vast dat hormonen van invloed zijn op je stemming en dat hormonale anticonceptie dus mogelijk verandert hoe je je voelt. In haar boek beschrijft Hill hoe het komt dat de pil kan rotzooien met je geestelijke gesteldheid. Get ready voor een hoop hormonen, geslachts- en otherwise, en andere chemische stofjes. Allereerst is de stressrespons verstoord door de pil. Onderzoeken wezen uit dat gebruikers een stuk minder van het stresshormoon cortisol in hun bloed hebben na een stressvolle situatie. Top, zou je denken. Maar dat blijkt helemaal niet zo relaxed. Cortisol maakt dat je bepaalde gebeurtenissen als betekenisvol ziet. Gebeurt dat niet, dan kunnen er problemen ontstaan met leren en geheugen; als iets geen indruk maakt, leer je er niet van en onthoud je het niet. Er zijn studies gedaan die suggereren dat vrouwen aan de pil het inderdaad slechter doen bij bepaalde kennis- en geheugentesten.
Bovendien kan het deprimerend zijn om zaken niet als betekenisvol te ervaren. Een leven zonder indringende momenten is geen lolletje maar buitengewoon meh. Daarbij voelen de vrouwen die hormonale anticonceptie gebruiken zich nog steeds even gestresst als anderen op het moment dat ze zich in een moeilijke situatie bevinden. In wetenschappelijke termen: de stressrespons van het sympathische zenuwstelsel is geheel intact. Hartslag, ademhaling en bloedsuikerspiegel schieten evengoed nog omhoog. Een zenmeester word je niet.
Hoe het komt dat gebruiksters van hormonale anticonceptie een verstoorde stressrespons hebben wat cortisol betreft, weet men nog niet. Het is iets wat normaal gesproken wordt waargenomen bij mensen die eerder chronische stress hebben ervaren – het lichaam dempt dan de cortisollevels. Dat klinkt niet best. Er is, wederom, meer onderzoek geboden naar de werking van anticonceptie. Hoe dan ook wijst alles wat vrouwen de laatste decennia hebben bereikt erop dat het met de kennis- en geheugenschade wel zal meevallen.
Hoe hormonale stofjes ons goddelijk of kleurloos maken
Tot zover de cortisol. Een ander stofje waar de pil mogelijk een negatieve uitwerking op heeft, is allopregnanolone, een zogeheten neurosteroïde die ervoor zorgt dat je je relaxter voelt. Allopregnanolone onstaat als progesteron wordt afgebroken door het lichaam. Vrouwen die geen hormonale anticonceptie gebruiken, hebben er dus in de tweede, progesteronrijke fase van de ovulatiecyclus meer van. Vandaar het bankhangen. In de pil zit echter synthetisch progesteron, wat niet op dezelfde manier wordt afgebroken. Met als gevolg minder allopregnanolone, wat betekent minder kalmering en wellicht meer angstige en depressieve gevoelens.
We zijn nog niet klaar met de stofjes. Volgende in de rij: neurotransmitters dopamine en serotonine, die plezierige gevoelens opleveren bij bijvoorbeeld seks of het eten van sticky toffee cake. Oestrogeen zorgt bij die ervaringen voor een gouden randje; het maakt alles nog appetijtelijker. Omdat de pil oestrogeenlevels constant lager houdt, kunnen gebruiksters een gebrek aan extra glans ervaren. Seks is misschien niet meer zo betoverend, taart minder goddelijk. Ook al niet iets om blij van te worden.
Het verhaal van Sarah Hill is hiermee nog lang niet ten einde. Ze doet in haar boek ook uit de doeken hoe de pil invloed kan uitoefenen op je testosteronlevels, op de mannen die je als heterovrouw kiest, op je eigen aantrekkingskracht, je libido, de kans dat je als stel uit elkaar gaat en de motivatie van mannen om status te verwerven. Zoals ze al zei: je kunt geen dosis hormonen slikken en verwachten dat die zich beperkt tot anticonceptie. Hormonen beïnvloeden alles – maar met heel uiteenlopende gevolgen. Wat de negatieve uitwerkingen op het gemoed betreft: die gelden lang niet voor iedereen. Voor veel vrouwen is de pil een uitkomst, zij voelen zich juist beter als ze die slikken. Ze varen wel bij een constanter humeur of hebben geen razende PMS meer, bijvoorbeeld.
Iedere vrouw is anders en de hormonencocktails van diverse pillen en andere anticonceptiemethoden hebben op iedere vrouw een andere uitwerking. De een kan depressieve gevoelens ontwikkelen van een pil waar een ander zich totaal content bij voelt. De wetenschap kan nu nog niet voorspellen wie bij wat gebaat is. Je zult op je eigen ervaringen af moeten gaan. Wat Hill aanraadt, is om als je aan hormonale anticonceptie begint een dagboek bij te houden. En om een dierbare te vragen om op veranderingen te letten. Word je stiller, emotioneler, vlakker? Iemand die je goed kent, zal het opmerken. Of doe het omgekeerd: stop een tijdje en kijk hoe je je voelt.
Wat Hill echter absoluut niet wil, is de pil afschrijven, want de pil is en blijft een zeer betrouwbaar anticonceptiemiddel. Maar dat wil niet zeggen dat we de boel niet grondig moeten bevragen. ‘Mensen zijn erg beschermend ten opzichte van de pil omdat we er als vrouwen zo veel aan te danken hebben. We kunnen onze levens plannen, onderwijs volgen en carrière maken. Het is bijna taboe om kritisch te zijn over de pil. Maar dat is hard nodig. Het is een big deal om iemands hormonen te veranderen.’
Pilmoe
Er is de laatste jaren sprake van pilmoeheid. Vooral jongere vrouwen gebruiken minder vaak hormonale anticonceptie. Onder degenen tussen de 15 en 48 jaar is volgens de Stichting Farmaceutische Kengetallen het gebruik tussen 2015 en 2017 afgenomen met 8,5 procent. Onder vrouwen tussen de 21 en 31 jaar is de daling 11 procent. Sarah Hill: ‘Vrouwen zijn minder bereid om iets tot zich te nemen waarvan ze niet precies weten wat het doet. Ze maken zich niet zozeer zorgen om het risico op trombose, maar vooral om de psychologische impact van de pil. Dokters wuiven hun zorgen echter nog vaak weg. Als vrouwen beter geïnformeerd zouden worden over de mogelijke effecten, zouden ze hun keuze om al dan niet aan de pil te gaan beter kunnen overwegen.’
