Is het een vrouw in harnas, beschermd of gevangen? Als je het aan Brigitte Helm had gevraagd, de 19-jarige ster uit de stomme film Metropolis van Fritz Lang uit 1927, die een vrouw, een robot en een als vrouw vermomde robot speelt (compleet met schokkende ledematen en hangende oogleden), zou ze de bewering misschien het laatstgenoemde hebben bevestigd.
In haar robotkostuum, ontworpen door Walter Schulze-Mittendorff, liep ze snijwonden en blauwe plekken op als gevolg van de inflexibele pasvorm en scherpe randen – negen dagen lang ingekapseld terwijl ze een bijzonder veeleisende scène opnamen in de diepten van een Berlijnse winter.
Het beroemde 'Maschinenmensch'-pak van de Franse modeontwerper Thierry Mugler, vorige week met een glorieus effect gedragen door Zendaya tijdens de Londense première van Dune: Part Two, werd rechtstreeks geïnspireerd door de film van Lang en de bijbehorende roman van Lang's vrouw (die ook het script van de film schreef) Thea von Harbou. In beide doemt de figuur van de robotvrouw – een van de eerste fictieve gefeminiseerde automaten – op als een verontrustend symbool van seksuele obsessie en potentiële vernietiging, en belichaamt het de hedendaagse zorgen over de behandeling van mensen als machines in een tijdperk van industriële massaproductie.
Niets aan Metropolis is subtiel. Het speelt zich af in het jaar 2026 en stelt zich een groeiende, stedelijke dystopie voor: de art-deco-wolkenkrabbers waar de luie rijken rondscharrelen in hun opsmuk, genietend van de geneugten van de 'Eeuwige Tuinen', ondersteund door legioenen arbeiders die onder hen in de ingewanden van de stad werken, die de stroomgenerator 'Heart Machine' ondersteunt. De film volgt een reeks botsingen, machinaties en onthullingen tussen de heersers en arbeiders, waarbij roet in het eten wordt gegooid door de zo niet gekke, dan toch zeker obsessieve wetenschapper Rotwang – een futuristische Frankenstein-achtige schepper van de beroemde robot.
Deze robot is (heb geduld) eerst gemaakt als eerbetoon aan de dode geliefde van Rotwangs en vervolgens via een aantal geavanceerde speciale effecten getransformeerd in de gelijkenis van een gevangengenomen dissident genaamd Maria, die de rebellie onder de arbeidersklasse heeft aangewakkerd. Hoewel Rotwang van zijn superieuren de opdracht krijgt om deze transformatie uit te voeren, zodat haar reputatie door deze replicant kan worden vernietigd, wil de wetenschapper iets meer: grootschalige vernietiging van de Metropolis, met deze robot Maria (in het boek bekend als Futura) als zijn geheime wapen.
Het is niet verrassend dat Mugler zich aangetrokken voelde tot Metropolis, gezien zijn eigen interesse in het transformeren van vrouwen in hybride wezens die de grenzen tussen mens, dier en machine vervaagden. Een jurk kon een model in een insect veranderen, terwijl een metalen bustier haar tot een motorfiets maakte. Het door Zendaya gedragen pak is een van zijn meest iconische werken, tentoongesteld tijdens zijn extravagante, een uur durende coutureshow ter ere van het 20-jarig jubileum in 1995.
Het duurde zes maanden om het in samenwerking met kunstenaar Jean-Jacques Urcun te maken en werd op de catwalk onthuld in suggestieve striptease: een model met een grote zwarte hoed en een volumineuze paarse satijnen jas, laag na laag stof verwijderd om het glanzende metaal en plastic eronder te onthullen.
Wat vooral knap is aan Muglers creatie is de manier waarop het de versmelting tussen mens en machine duidelijk maakt, waarbij al die glimmende oppervlakken contrasteren met het vlees onder het perspex.
Het pak, dat het lichaam stevig omhult, is niettemin zeer erotisch: de uitsnijdingen onthullen de tepels en billen van de drager in de ultieme look-but-don’t-touch-stijl. Net als zijn hele oeuvre speelt het – soms ondeugend, soms ongemakkelijk – met de uitersten van het veranderen van een vrouw in een glanzend object.
Was zo'n project ontmenselijkend? Of hebben zijn glamazons en gepantserde fembots de geconstrueerde kunstmatigheid van het vrouw-zijn benadrukt, waardoor ze, zoals hij het in een gesprek met kunsthistoricus Linda Nochlin verwoordde, 'the game of femininity' op hun eigen voorwaarden konden spelen?
Waar Mugler als eerst trad, zijn anderen sindsdien gevolgd. Metropolis is nu een van de films geworden die regelmatig worden aangehaald in aantekeningen bij modeshows en die de collecties van merken van Givenchy tot Tom Ford hebben beïnvloed. Hier schuilt een zekere ironie in, aangezien de mode van nature de neiging heeft de kant van de heersende klasse te kiezen en zich daarop te richten, in plaats van op de arbeiders waarvan zij ook afhankelijk is. Aan de andere kant is dit misschien de perfecte film in die context, aangezien de aantrekkingskracht vooral ligt in de verbluffende beelden, die maar al te gemakkelijk afleiden van het duidelijke ongemak met revolutionaire politiek.
Hoe dan ook, het is onderdeel geworden van de culturele bron van sciencefictionfilms als Blade Runner, Star Wars en The Fifth Element (die allemaal op hun beurt iets te danken hebben aan Metropolis) die door ontwerpers worden gebruikt om zowel achteruit als vooruit te kijken.
Vaak resulteren dergelijke verwijzingen in een soort angstige glamour, een zelfreferentiële vorm van design die vraagt waar design voor dient. Welk verhaal vertelt het? Hoe somber is zijn visie op wat ons te wachten staat? Is deze kleding zowel gemaakt voor bescherming als voor expressie? Toen Mugler zijn pak debuteerde, stond de wereld aan de vooravond van een nieuw technologisch tijdperk in de vorm van het internet, waarbij de huidige zorgen over AI – de volgende stap in de mens-machinerelaties – ver, ver weg aan de horizon zweefden.
Nu we zelf 2026 naderen, is het passend voor Zendaya, gekleed door de altijd slimme Law Roach, om te knikken naar dit ongelooflijke stukje modegeschiedenis, vooral terwijl ze haar eigen project promoot dat een ander soort toekomst beoogt waar dezelfde oude strijd om hulpbronnen en macht een rol spelen. Net zoals Metropolis ongetwijfeld steeds opnieuw zal worden gebruikt en opnieuw zal worden geïnterpreteerd, is het werk van Mugler ook kneedbaar genoeg om nieuwe weerklank te vinden – en ook een gedenkwaardig rode loper-moment te genereren.
