Net op het moment dat je bíjna in slaap valt, schrik je ineens wakker van een schok die door je lijf gaat. Of het lijkt net alsof je in een metersdiep ravijn stort. Herkenbaar? Hoewel ze je bedgenoot flink kunnen laten schrikken, zijn ze verder ongevaarlijk. Maar hoe ontstaan die vreemde stuiptrekkingen en waarom heb je er alleen af en toe last van?
Zo'n schok, of het gevoel dat je valt, wordt ook wel een hypnagoge schok of slaapstuit genoemd. 'Gek genoeg is er nog geen duidelijke wetenschappelijk verklaring voor', zegt neurowetenschapper en universitair docent aan het VU MC Ysbrand van der Werf. Wel bestaat er een aantal theorieën over het fenomeen.
Mogelijke verklaringen
De stuiptrekkingen doen zich voor in de ‘hypnagoge toestand’: de overgangsperiode tussen de wakkere en de slaapmodus. Hierin schakel je over van een bewuste naar een onbewuste toestand. 'Twee specifieke delen van het brein zijn verantwoordelijk voor deze overgang: het reticulair activatiesysteem (RAS) en de ventrolaterale preoptische nucleus (VLPO). Deze delen bevinden zich naast elkaar, vlak achter de ogen. Het RAS bereidt de hersenen en het lichaam voor op de nachtrust, waar de VLPO ons daarna juist in slaapmodus houdt en vanuit het onderbewustzijn belangrijke processen in het lichaam blijft aansturen,' legt van der Werf uit.
De meeste wetenschappers zijn het erover eens dat hypnagoge schokken uiteindelijk ontstaan doordat jij in slaap valt, terwijl de spieren in je lichaam nog niet helemaal zover zijn. Je RAS en VLPO vechten als het ware een onderlinge strijd uit in de transitie van bewust- naar onderbewustzijn. Je arm of beenspier is uiteindelijk de dupe van de tegenstrijdige signalen die hij vanuit de hersenen krijgt en maakt een ongecontroleerde beweging. Ook zijn er wetenschappers die denken dat de stuiptrekkingen iets te maken hebben met stress en een verstoorde nachtrust. Ze komen namelijk vaker voor als je heel moe bent of niet comfortabel ligt.
Evolutie
Een andere theorie gaat uit van een meer evolutionaire verklaring. 'De hypnagoge schok zou volgens sommigen een instinct van onze voorouders zijn dat hen wakker schudde wanneer ze bijvoorbeeld uit een boom dreigden te vallen. Dit mechanisme stelde onze spieren in staat snel te reageren en zo een nare val te voorkomen', aldus van der Werf. Een lichaamseigen beschermingsinstrument dus.
