We leven in een tijd waarin iedereen schrijft, een mening heeft en deze binnen een seconde publiceert. Weinig mensen lezen nog goed, weinig mensen luisteren echt. Tot tien tellen doen we niet, of in ieder geval te weinig. Het gevolg: we (jij/wij/ik) winden ons de hele dag op over allerlei zaken, waarover we, wanneer we ons iets beter zouden informeren, veel minder zouden opwinden. Het is goed om je te mengen in het politieke debat, om je te buigen over de actualiteit, om na te denken over de maatschappij waarin je leeft en daar een mening over te vormen. Het is iets minder handig om lukraak dat wat je denkt, direct uit te spreken of neer te pennen of tweeten (ben ik van mening, zie je de contradictie hier?).
De informatiemaatschappij en sociale media hebben ons veel goeds gebracht, laten we dat vooropstellen, dit is geen zuur stuk. De #MeToo-beweging zou nooit zo groot zijn geworden als niet iedereen mocht en kon delen wat hij wil. We kunnen met elkaar het gesprek aangaan over racisme, de Zwarte Piet-discussie wordt steeds beter begrepen (ik ben een optimist in dezen). Gebeurt er iets op de wereld, dan zouden we dit binnen een muisklik kunnen weten.
Het nadeel van die laatste gedachte is dat we denken te weten. Een kleine verspreking op televisie is al goed voor een digitale storm, een eenzijdig verhaal online dient als waarheid en serieuze journalistiek wordt als fake news weggezet. Een professor filosofie leerde mij tijdens het schrijven van mijn scriptie dat ik veel dingen die ik nu zou schrijven morgen zou zijn vergeten. Ze voegde eraan toe: 'We weten eigenlijk niets, alles wat je nu denkt moet je wantrouwen.' Sindsdien wantrouw ik mezelf. En dat is goed.
'Neem jezelf niet zo serieus,' is wat de professor mij eigenlijk wilde vertellen. Mensen die zichzelf niet serieus nemen, zijn namelijk altijd op zoek naar antwoorden en weten tegelijkertijd dat die antwoorden nu wellicht juist lijken, morgen kan daar weer totaal anders over worden gedacht. De aarde is plat, dachten mensen in de Middeleeuwen. De aarde is rond, bewees Aristoteles tweeduizend jaar geleden. 'De aarde is plat,' schreeuwde een groepje fanatiekelingen jaren later weer. Bewijs het maar, dacht men. En wachtte af. 'We hebben een klimaatprobleem,' zeiden wetenschappers, en de wereld kwam in actie. 'Het klimaatprobleem is een hoax,' vond Trump en wuifde het weg. Het werd warmer, de ijskappen smolten verder. 'Climate change is real,' verklaarde de Amerikaanse president vorige week in een interview met journalist Lesley Stahl.
Dat gaat over natuurkunde en wetenschap en zijn onderwerpen die knappe types enigszins kunnen toetsen. 'Normale mensen', zoals jij en ik, toetsen vaak zonder onderzoek. En dat lijkt me nou juist wel iets wat we makkelijk zouden kunnen doen. De mensen die een opleiding (gerelateerd aan) journalistiek hebben gevolgd zijn er bekend mee: hoor en wederhoor. Zo steekt het volgens Wikipedia (het is een bron, heus) in elkaar:
De journalist is het verplicht aan zijn publiek én aan degenen over wie hij schrijft om informatie te publiceren die zo compleet en correct en evenwichtig mogelijk is. Daartoe is 'wederhoor' onmisbaar om eventuele hiaten, fouten en eenzijdigheden in zijn berichtgeving te signaleren. Deze verplichting vloeit voort uit de volgende regels uit de Code van Bordeaux, de principes voor het gedrag van journalisten volgens de Internationale Federatie van Journalisten (IFJ).
Hoor en wederhoor hoeft uiteraard niet toegepast te worden wanneer het een positief verhaal betreft, waar niemand mee gemoeid is en dat geen schade aan kan aanrichten. We begrijpen dat je iets beters te doen hebt dan journalistiek bedrijven. Wederhoor is vooral belangrijk wanneer het gaat om beschuldigingen die mensen wél kunnen kwetsen, ook mensen die zich buiten de ruimte bevinden. Zoals op sociale media dus.
Doe, de volgende keer als je je opwindt over een live ongemak, een debat, iets in de media dat wordt uitvergroot, als volgt: vraag hoe de vork, volgens de persoon die er volgens jou anders over denkt, dan wel in de steel steekt. Is dat niet mogelijk, laat het antwoord rusten, reageer niet meteen en overdenk. Misschien denk je er zelf morgen ook anders over, of over maanden, of zoals met de aarde pas over eeuwen. En zo niet, blijf dan jezelf altijd wantrouwen. Altijd. Dat is het begin van alles.
