De Tweede Kamerverkiezingen vinden al plaats op 17 maart, maar grote kans dat je - net als velen - nog niet precies weet waarop je gaat stemmen. Zweven is leven, non? Stemwijzers kunnen helpen, maar er zijn zó veel wijzers, dat een wijzer kiezen alweer lastig is. Keuzestress alom. We vroegen raad aan rechtshistoricus en mediacriticus Madeleijn van den Nieuwenhuizen, bekend van haar Instagram-account Zeikschrift en nieuwsbrief Vrijschrift.
Zij legde vrijwel alle - ja écht - stemwijzers onder haar kritische loep. Ze vertelt: 'Heel nuttig, maar na alle stemwijzers was mijn hoofd ook wel aan het tollen. Of we bijvoorbeeld écht een Cannabis Kieswijzer nodig hebben, laat ik even in het midden.' Goed. Voor haar hele lijst kun je Vrijschrift raadplegen, wij stelden haar hieronder wat vragen.
Stemwijzers voor verkiezingen zijn een vak apart
Natuurlijk, er zijn op tv volop debatten. En ja, je kunt alle partijprogramma's lezen. Tegelijkertijd: ain't nobody got time for that. Of geduld. Of de kennis alles te begrijpen. Dus wat dan, maar stemmen wat je ouders stemmen? (Lees hier meer daarover.) Nee, dan liever die stemwijzers doen: je vult wat vragen in, swipet wat naar links en rechts om aan te geven wat je belangrijk vindt, en hoppakee als een politieke Tinder matcht die wijzer je aan een politieke partij. Alleen lijken de verschillende wijzers je soms, zo is mijn ervaring, aan andere partijen te koppelen óf aan partijen waarvan je denkt dat die niet bij je passen.
Van den Nieuwenhuizen legt uit hoe dat kan: 'Het kan zijn dat je het op sommige punten verrassend eens bent met bepaalde partijen, terwijl je op andere fronten recht tegenover hen staat. Als enkel het ene thema aan bod kwam in de stemwijzer, en niet het andere punt, dan kan het dus zijn dat opeens bijvoorbeeld ChristenUnie hoog op je uitkomstlijstje staat terwijl je dacht naar GroenLinks te neigen. Daarom is het belangrijk om altijd, als je in de buurt komt van je definitieve keuzen, ook de individuele partijprogramma’s nog even (opnieuw) te lezen.'
Hoe komen die stemwijzers eigenlijk aan hun informatie?
Van den Nieuwenhuizen: 'Soms vragen stemwijzers partijen om standpunten aan te leveren (en dan is het afwachten wie reageren), en soms vertalen de mensen die de stemwijzer ontwerpen de partijprogramma’s in stelling-standpunten. Dit kun je altijd vinden ergens op de pagina van de stemwijzer.'
Welke stemwijzer raad jij aan als instapmodel, of als dé ultieme test?
'Ik ben zelf fan van de Stemchecker en Stemmentracker, omdat die niet kijken naar wat partijen in verkiezingstijd in hun partijprogramma’s stellen, maar naar wat de dertien partijen in de Tweede Kamer daadwerkelijk gestemd hebben de afgelopen vier jaar tijdens moties. Verder is de klassieke Stemwijzer van de non-profit ProDemos fijn, en vond ik de Burgeragenda een topper, omdat je een vraag wordt gesteld en kan kiezen uit vijf oplossingen. Het is actiever dan eens/oneens, en zet aan het denken. Vervolgens zijn er stemwijzers die echt inzoomen op specifieke thema’s. Zoals Kieswijs Ouders over verlofregelingen en kinderopvang, of de Technologie Kieswijzer, over regulering van privacy, nepnieuws, algoritmen.'
Hoe vul je zo’n stemwijzer slim in, als ze bijvoorbeeld vragen bepaalde partijen of punten uit te sluiten of benadrukken?
'Sommige stemwijzers nemen veel partijen mee - de Jongeren Kieswijzer 21, de Stemwijzer maar liefst 30 - anderen enkel de grootste partijen, zoals de Duurzame Kieswijze. Ik raad aan om in het begin alle partijen mee te nemen waar mogelijk. Als je het uiteindelijk hebt teruggebracht tot twee of drie partijen waartussen je twijfelt, ga je specifiek kijken hoe die er bij stemwijzers verhoudingsgewijs uitkomen. Maar ik zou dan vooral aanraden: lees hun partijprogramma’s, kijk of luister debatten waarin specifiek die lijsttrekkers meedoen. En soms kun je in wijzers aanvinken welke thema’s jij extra belangrijk vindt, zoals veiligheid of onderwijs. Als je die thema’s selecteert worden je antwoorden omtrent die stellingen of vragen extra zwaar meegewogen.'
Stel, je hebt het teruggebracht tot twee of drie partijen - wat dan?
'Ja, veel mensen merken bijvoorbeeld dat ze sterk op één lijn zitten met een kleinere partij, en twijfelen vervolgens of ze hun stem moeten geven aan die kleinere partij of toch aan een grotere, meer gevestigde partij. Ik heb daar geen volledig bevredigend antwoord op. Wel vind ik: je stem is nooit ‘weggegooid’ als je hem uitbrengt, ook niet als je hem aan een kleinere partij geeft. Alleen niet stemmen is een weggegooide stem. Van een kleine partij is de kans misschien zeer klein dat ze zullen meeregeren, in een parlementaire democratie zoals de onze zijn oppositiepartijen net zo goed belangrijk. Bijvoorbeeld: je twijfelt tussen stemmen op Bij1 of GroenLinks. In het geval dat je stemt op Bij1 is je stem waardevol, omdat je de partij daarmee de Kamer in kan krijgen, waarschijnlijk als oppositie. In het geval dat je stemt op GroenLinks is je stem waardevol, omdat je daarmee de kans vergroot dat de partij kan meeregeren, of anders in de oppositie belandt.'
Is er zoiets als ’tactisch’ stemmen, zoals op de eerste vrouw of juist laatste op een lijst?
'Ja. Een populaire strategie - die ik ook onderschrijf - is die van Stem op een Vrouw. Het is een effectieve manier om meer vrouwen in de Tweede Kamer te krijgen, niet omdát ze vrouw zijn, maar omdat er nog altijd meer obstakels op het pad van vrouwelijke politici liggen dan op dat van mannen. Ondanks dat ze de helft van de bevolking beslaan, is slechts 30 procent van de Kamer vrouw. De strategie luidt: kies je partij uit, kijk op de dag van de verkiezingen wat de peilingen zijn, stem vervolgens op een vrouw die nét lager dan die peilingen staat. Je stem gaat dan gewoon naar de partij, en met een beetje geluk hijs je die vrouw met voorkeursstemmen de Kamer in.'
Wat als je het echt niet meer weet, kan je misschien uitleggen waarom je toch écht moet stemmen?
'Klinkt duf, maar zo waar: stemrecht is een intens belangrijke verworvenheid. Het is een misvatting dat je stem slechts een druppel op een gloeiende plaat is, al begrijp ik dat het soms zo kan voelen.Veel stemmen bij elkaar kunnen wel degelijk een gebalde vuist vormen. En bovendien, de opkomst bij Tweede Kamer verkiezingen is nooit 100 procent, dus als jij wél gaat stemmen heeft je stem juist disproportioneel veel inspraak.
En als je echt veel frustratie over politiek bij jezelf bemerkt, of je merkt dat je eigenlijk méér inbreng dan stemmen alleen zou willen hebben: overweeg het om de politiek in te gaan! Democratie beperkt zich niet tot die ene dag in het stemhokje. En dat kan overweldigend klinken, maar je hoeft echt niet direct een gooi te doen naar lijsttrekkerschap. Zowel op lokaal als landelijk niveau hebben we als democratie blijvend behoefte aan betrokken mensen.'
Nog laatste tips?
'Een fijne tip voor mensen met een beperking is het Kieskompas van Steffie, en de website Hoewerktstemmen: een super toegankelijke manier om partijstandpunten te bekijken, te leren hoe stemmen werkt en hoe de Tweede Kamer in elkaar steekt. Je kunt er ook het stemmen oefenen. Nog een handige website is Waarismijnstemlokaal. Je vindt er informatie over locaties, mogelijkheden over briefstemmen, openingstijden en toegankelijkheid. Tot slot, wat mij hielp in die zee van kieswijzers: maak screenshots of foto’s van de uitslagen. Zo houd je overzicht. Leg die aan het eind allemaal naast elkaar. En dan: stemmen maar.'
