Yoga, ik ben er dol op. Zo'n beetje alle vormen probeerde ik al uit - behalve Bikram. Hoe populair ook, het idee alleen al dat je ziek wordt van de hitte en inspanning en dan niet de les uit mag, maakt me misselijk. Nu ik de nieuwe Netflix-documentaire Bikram: Yogi, Guru, Predator over de zogenaamde uitvinder van deze yogavorm heb gezien, Bikram Choudhury, maakt ook de man zelf me misselijk. Dit is waarom.
Bikram Choudhury en zijn yoga
Eerlijk gezegd wist ik niet eens dat de vorm Bikram genoemd is naar zijn bedenker (of eigenlijk alleen naamgever, daarover zo meer): in Nederland is Bikram Choudhury niet heel bekend. In Amerika wel. Hij heeft, of had, duizenden volgelingen, waaronder vele beroemde. Zoals de documentaire uit de mond van de man zelf vertelt: ‘Mijn eerste student in Amerika was Elvis Presley. Mijn tweede student was president Nixon. De volgende waren George Harrison, Shirley Maclain, Barbra Streisand, Frank Sinatra en Quincy Jones.’ Als je dan een foto in beeld ziet van de yogi met Quincy Jones en Michael Jackson, is als kijker de parallel tussen laatstgenoemde en Bikram, met de gekte komend bij beroemdheid - meteen duidelijk. Maar ja, dat is met de kennis van nu.
Eerst dit: wie is Bikram Choudhury eigenlijk? Geboren en getogen in India, belandde hij naar eigen zeggen als kleine jongen toevallig bij een gymnastiekschool, waar zijn lenigheid opviel. De leraar bood hem yogales aan en Bikram werd als jonge tiener drie keer nationaal yogakampioen – klinkt ongeloofwaardig, spoiler alert: blijkt het achteraf ook. Volgens Bikram werd hij vervolgens gewichtheffer en zou hij meedoen aan de Olympische Spelen van 1964, waar hij ‘ 110% zeker goud zou winnen’. Een week voor de Spelen viel er echter 210 kilo op zijn rechterbeen. Amputatie dreigde, maar dankzij zijn oude yogaleraar herstelde het. Vanaf dat moment besloot Bikram anderen te helpen met hun lichamelijke klachten. Niet veel later werd hij door president Nixon ingevlogen naar Honolulu, waar hij hem in vier dagen van zij trombose genas door oefeningen in bad. De president gaf Bikram hoogstpersoonlijk een Green Card en zijn Amerikaanse droom kon beginnen.
De manipulerende yogi
Ieder weldenkend mens zou deze anekdote niet geloven, maar Bikram wist velen van dit verhaal te overtuigen. Hij opende een yogaschool in Beverly Hills waar hij gekleed in slechts een zwarte kleine Speedo en later ook glimmende Rolex, in een ruimte van 50 graden Celsius – terwijl bij hemzelf airco in de nek blies - een groep mensen allerlei onmogelijke houdingen liet aannemen. Deze reeks van 26 yogahoudingen is naar eigen zeggen Bikrams uitvinding (maar blijkt later een methode die hij van zijn eigen yogameester geleerd heeft). Ondertussen scandeerde hij zowel vleiende als vileine opmerkingen: mannen commandeerde hij hun drillende buikvet in te houden, vrouwen gaf hij commentaar op hun pedicure. Verontrustend, maar volgens zijn vertrouwelingen in de documentaire hoorden Amerikanen dat soort eerlijkheid graag. Bikrams lessen werden ondanks, of misschien dankzij, deze onconventionele methode razendpopulair.
De documentaire schetst vervolgens een beeld van zijn persoonlijkheid aan de hand van mensen die allemaal dichtbij Bikram stonden: ze volgden zijn lessen, vervolgens teacher-trainingen en werden zelf Bikram Yoga-docenten. Bikram klinkt als een wispelturig, manipulatief en gestoord figuur die niet eet en slaapt en datzelfde eist van zijn studenten, maar: ‘ik vond hem net een god,' aldus een volgeling. 'Hij wist overal alles over.’ Een ander noemt Bikram ‘een leeuw’ en een ‘kracht’. De advocaat van de latere aanklager omschrijft het misschien nog wel het treffendst: ‘hij is een clown, maar een gevaarlijke clown.’
Want inderdaad, Bikram was (en is waarschijnlijk nog) gevaarlijk. Volgens een volgeling charmeerde hij zijn studenten door een potentieel in hen te zien dat niemand anders zag en door hen inderdaad van lichamelijk klachten af te helpen. Waarom de veelal jonge vrouwen hem vertrouwden is aanvankelijk moeilijk te geloven als je Bikram dit tijdens een les hoort zeggen: 'Doe de awkward pose. Iedereen voeten 15 cm uit elkaar. Vertrouw jullie me? Hebben jullie een keus?’ Nee, net als in een Indiaas huwelijk. Geen keus.’ Brr, over awkward gesproken.
The Family en Bikram de goeroe
Toch snap je naarmate je de documentaire volgt meer van Bikrams gave, vooral die om mensen te bespelen. Zo noemt hij zijn aanhangers 'The Family' - goh, hoorden we dat niet eerder bij Charles Manson? Bikram vermoordt dan wel geen mensen, hij is net zo manipulatief: hij kiest mannen en vrouwen die ontvankelijk zijn voor zijn charmes, paait ze, en vervolgens gebruikt hij emotionele chantage. De studenten willen zelf Bikram Yoga-leraar worden, dus moeten ze doen wat hij zegt. In meerdere gevallen mondt dat uit in seksueel misbruik. Zoals een voormalig vertrouweling terecht zegt: 'net als bij veel incestverhalen, is in deze familie de vaderfiguur, in dit geval Bikram, eerst een vertrouwenspersoon. Tot hij de misbruiker blijkt.'
Het verhaal heeft wat dat betreft ook veel weg van de eerder bejubelde Netflix-documentaire Wild Wild Country, waarin wordt ontrafeld hoe de Indiaanse goeroe Bhagwan Shree Rajneesh (Osho), zijn volgelingen manipuleerde. En net als Osho en zijn assistent Ma Anand Sheela, heeft Bikram een vrouwelijke rechterhand, maar deze Rajashree was/is ook daadwerkelijk Bikrams vrouw, ze hebben zelfs kinderen. Rajashree wist precies wat Bikram deed, maar koos ervoor (in ruil voor Bentley's en Birkin-tassen) niks te verklappen. Geld maakt blind? Want net als Osho, wordt Bikram ondertussen over de rug van zijn volgelingen godsgruwelijk rijk. Een teacher-training - waar steeds honderden aan meedoen - kost tienduizend dollar; van de opbrengsten leeft Bikram als god in Beverly Hills.
#MoToo en victim blaming
Uiteindelijk was het een door Bikram misbruikte volgeling, Sarah, die een aantal jaren geleden het zwijgen doorbrak. Naar eigen zeggen heeft ze zijn poging tot verkrachting al die jaren stilgehouden voor de buitenwereld – want binnen The Family wisten meerdere mensen ervan - omdat ze was gebrainwasht. Terwijl er steeds meer aantijgingen tegen Bikram kwamen, waande hij zichzelf inmiddels als een onschendbare god en 'de spiritueelste man op aarde'. Even bizar is dat er verdeeldheid heerst onder zijn volgelingen: aan de ene kant zijn er mensen die Sarah en de andere misbruikten geloven, maar de andere helft vindt dat de vrouwen er zelf om hebben gevraagd. Zelfs de politie vroeg aan Sarah wat ze aanhad toen Bikram haar probeerde te verkrachten, en of ze niet high of dronken was.
Die tweedeling is exemplarisch voor de discussies die vaak in de samenleving worden gevoerd over misbruik. Hoe vaak gebeurt het niet dat een vrouw wordt aangerand of verkracht en er gezegd wordt dat ze maar niet zo’n kort rokje moest dragen, of dat ze zelf te veel had gedronken? Typisch gevalletje blame the victim, terwijl er juist gekeken moet worden naar hoe de misbruikers te werk gaan. Het systeem van macht, waarin de misbruiker en gebruikte in een verstoorde verhouding tot elkaar staan; de manipulatie en emotionele chantage die daarop volgen waardoor slachtoffers het ogenschijnlijk laten gebeuren, zelfs vaker dan eens, en het niet durven te vertellen. Het is vergelijkbaar met de verhalen van Harvey Weinstein en Jeffrey Epstein, en vele andere hoofdfiguren van #MeToo.
Bikrams verhaal gaat daarbij ook over verontrustende man-vrouw-verhoudingen. Dit is een man die ergens tussen het houden en haten van vrouwen balanceert, of althans: hij doet alsof hij van ze houdt, maar hij wil alleen hun lichamen. Hij maakt vrouwen bang, maar is waarschijnlijk zelf ook bang voor ze. Als een vrouwelijke advocaat hem uiteindelijk ondervraagd, kan hij duidelijk helemaal niet omgaan met deze omgedraaide machtsverhouding.
Waar is Bikram nu?
Zonder alles te willen verklappen: de documentaire heeft eigenlijk geen prettig einde. Duidelijk is dat Bikram een grote fantast is die veel verzint, maar er tot de dag van vandaag mee wegkomt. Zijn voormalige advocaat Micki heeft hem aangeklaagd, in die zaak is de yogi schuldig bevonden maar vervolgens is hij gevlucht. Andere vrouwen, zoals Sarah, hebben besloten te schikken.
Bikram wordt officieel nog door de VS gezocht, maar er is geen strafzaak tegen hem begonnen en er is niet om zijn uitlevering gevraagd. De advocaat van Micki heeft Jackie Lacey, de officier van justitie van Los Angeles County, gevraagd om een strafzaak; tot nu toe is die er niet gekomen. Bikram gaf in 2018 nog een lerarentraining in Mexico en in 2019 in Spanje. De enige gerechtigheid is dat wereldwijd Bikram Yoga-leraren hun werk neerleggen omdat ze deze methode niet meer willen overbrengen; vormen van zijn lessen worden nog wel als Hot Yoga onderwezen. Deze documentaire zorgt hopelijk voor meer kennis over deze zaak. Zoals een voormalig aanhanger van Bikram zegt: ‘Ik hoop dat mensen wakker worden.’ Hear hear, want Bikram Yoga is duidelijk misselijkmakend - om meerdere redenen.
