Het is altijd weer even slikken bij een nieuwe post van @eenuniekcliche, een Instagram-account dat hippe stedelingen op de hak neemt, met name in Amsterdam. ‘Amstermom’? Met kinderen van top tot teen gekleed in loeiduur, organic kinderkledingmerk Mini Rodini (‘maar de kwaliteit is wel echt heel goed’)? Check. Quasi-spirituele moeder in lange bloemenjurk die een Insta-cursus manifesteren volgt? Check. En ik maar denken dat ik zo origineel ben in mijn doen en laten. Niet dus.

De nieuwe elite

Sterker nog, ik ben een wandelend cliché. Een havermelk drinkend, podcasts luisterend, kwaliteitskrant lezend, Pilateslessen volgend, GroenLinks stemmende yup. Met enige schaamte moet ik vaststellen dat ik deel uitmaak van ‘de nieuwe elite’, die ‘bestaat uit hoogopgeleide mannen en vrouwen in de grote stad met een goede baan, al dan niet in de nieuwe economie of de creatieve sector’, aldus journalist Jonas Kooyman in NRC, tevens maker van de nieuwsbrief De havermelkelite over de tijdsgeest en het moderne stadsleven.

Deze nieuwe elite ‘luisteren onderweg naar hun werk naar een podcast, een ‘havercinno’ (latte met havermelk) in de hand. Ze doen aan yoga of Pilates en volgen het nieuws via kwaliteitsmedia. Ze doen boodschappen (quinoa, vleesvervangers en amandelboter) bij een biologische supermarkt en vergeten dan niet hun eigen linnen tas mee te nemen.’

‘Neo-yuppen’ worden ze ook wel genoemd, een vernieuwde versie van de yup (‘young urban professional’) uit de jaren ’80 (denk Patrick Bateman uit de film American Psycho), die destijds door sommigen werden gehekeld. En net zoals toen groeit bij veel mensen de afkeer naar de nieuwe elite. Hoogopgeleiden hebben bijvoorbeeld de middelen om hun kinderen bijles te geven, waardoor andere kinderen op een oneerlijke achterstand komen. Het verschil in levensverwachting tussen hoog- en laagopgeleiden loopt steeds meer op. En onderzoeken naar kansenongelijkheid laten zien dat opleidingsniveau en woonplaats al van jongs af aan bepalen waar op de sociale ladder je later in je leven terechtkomt.

De strevende klasse

Een dubbeltje wordt in Nederland helaas dus nog steeds maar zelden een kwartje en dat is zorgelijk. Tegelijkertijd zou je kunnen zeggen dat het goed is dat de nieuwe elite zich bezighoudt met zaken als duurzaamheid, LGBTQ+ rechten en institutioneel racisme.

Niet alles aan de nieuwe elite is inderdaad per se verkeerd, zo betoogt Amerikaanse sociaal onderzoeker Elizabeth Currid-Halkett in NRC. Ze noemt de nieuwe elite ‘de strevende klasse, omdat de leden ervan betere mensen en betrokken consumenten willen worden.’ Dat linnen tasje, die havermelk en het posten van een zwart vlakje op sociale media doen ze met de beste bedoelingen. Ook zijn het vaak keuzes die goed zijn (of goedbedoeld zijn) voor de medemens en/of het milieu. En in tegenstelling tot de yuppen uit de jaren ’80, die vaak van geld kwamen en met behulp van papa’s connecties aan een goede baan kwamen, zijn er nu juist veel leden van de huidige culturele elite die niet per se van goede komaf komen, maar zichzelf omhoog hebben gewerkt.

Keerzijde

Maar er is ook een keerzijde, namelijk dat ‘de leden van deze klasse hun bevoorrechte plek reproduceren’, aldus Currid-Halkett. Oftewel, ik heb de tijd en de middelen om mijn kinderen borstvoeding te geven, in te schrijven bij een sportklasje en al jong in aanraking te laten komen met kunst en cultuur. Mijn kinderen zullen straks vrijwel automatisch tot de culturele elite behoren, omdat hun ouders dat doen. En de kinderen van mijn kinderen straks ook. Dit leidt vervolgens tot een ongelijkheidsprobleem waarin de kloof tussen de haves en de have nots steeds groter wordt.

Cultureel kapitaal

En wat have ik dan precies? Een gemiddelde aannemer verdient aanzienlijk meer geld dan ik. Maar mensen die tot de nieuwe elite behoren hebben een ander soort goud in handen, namelijk wat Currid-Halkett ‘cultureel kapitaal’ noemt. Als ik morgen, even afkloppen, bijvoorbeeld al mijn schrijfklussen zou kwijtraken kom ik waarschijnlijk wel op m’n pootjes terecht. Niet per se omdat ik als freelanceschrijver nou zo vreselijk gewild ben, daar kun je in Amsterdam zo ongeveer een blik van opentrekken. Nee, dankzij mijn hoog aangeschreven opleidingen op Amsterdamse elitescholen en daaropvolgende werkervaring heb ik een groot netwerk, bestaande uit hetzelfde type mensen.

De kans dat ik ooit op straat terechtkom, of tot de 6,6 procent van de mensen die in Nederland onder de armoedegrens leven ga behoren, is niet onmogelijk, maar wel veel kleiner dan iemand die dat culturele kapitaal niet heeft. Oneerlijk, zeker als je bedenkt dat een stratenmaker, supermarktmedewerker of flitsbezorger even hard of harder werkt dan ik.

Champagne problems

Currid-Halkett onderstreept in dagblad Trouw dat het op zich niet verkeerd is dat de nieuwe elite bewuste keuzes maakt. ‘Ze vergeten alleen wel vaak dat zulke keuzes niet voor iedereen zijn weggelegd. Het is niet heel duur om lokale biologische tomaten te kopen, of om ’s avonds naar de yogaschool te gaan, maar het kost wel geld en tijd – en dat heeft niet iedereen. En doordat ze bijvoorbeeld een schoonmaakster of een nanny hebben, kopen ze tijd voor zichzelf om de dingen te doen die ze waardevol vinden. Het is een luxe om een beter mens te zijn.’

Om me heen zie ik inderdaad dat we soms uit het oog lijken te verliezen dat onze beslommeringen champagne problems zijn vergeleken met veel anderen. Zo hebben we het met elkaar over dingen als ‘schermtijd’, oftewel hoe vaak je je kind voor de tv of de iPad zet en hoe slecht dat wel niet is, alsof hun hersenen meteen beginnen te verweken door een uurtje Paw Patrol. En met je kind naar McDonald’s gaan? Dat vinden de meeste ouders in mijn omgeving je reinste kindermishandeling. Het heeft soms wel iets weg van minachting naar gewone, hardwerkende mensen die helemaal geen tijd hebben om zich met dit soort dingen bezig te houden.

Slappe automaatkoffie

Misschien is het niet zo erg om een yup te zijn, als je je er maar bewust van bent en niet op anderen neerkijkt. Of gaat denken dat je je comfortabele leven helemaal aan jezelf te danken hebt in plaats van aan een combinatie van, ja, talent en hard werken maar ook gewoon domme, stinkende mazzel. Je op jouw manier inzetten voor een eerlijkere samenleving waarin iedereen, ongeacht hun afkomst, hogerop kan komen. Af en toe uit je bubbel stappen. Ik geef alvast het goede voorbeeld en ga vanmiddag slappe automaatkoffie drinken bij het buurtcafé op de hoek, in plaats van mijn vaste latte met havermelk in een hippe koffietent. Nogal een offer om te maken, maar iemand moet het doen.