Iedereen kent het fenomeen: een relatie die niet het beste in ons naar boven haalt. Ondanks de toxische nature van zulke relaties blijven we vaak toch hangen. Voor de liefde en voor de potentie dat het anders zal worden. Zo ook Cosmopolitan-collega Amanda Montell. Haar relatie had niet het einde dat ze vooraf voor ogen had, maar bracht haar een glansrijke carrière als auteur. In haar boek Cultish vergelijkt ze haar ervaring met dat van sekteleden en daar wil je natuurlijk meer over weten.
Toen de love bombing begon was ik nog zo jong. Mijn wangen waren nog zo rond als sneeuwbollen. Ik ontmoette hem twee maanden na mijn 18e verjaardag en twee maanden voor mijn afstuderen. Wanneer ik 'hem' zeg bedoel ik mijn toxische ex. Ik heb geprobeerd codenamen voor hem te verzinnen, om zijn identiteit te verbergen, maar ook omdat het zeggen van zijn naam me nog steeds misselijk maakt. Onlangs ben ik neergestreken op 'Mr. Backpack,' omdat hij buitenmens was maar ook omdat onze relatie nog altijd zwaar op mijn schouders weegt en ik uitkijk naar de dag waarop ik eindelijk kan uitrusten, mijn schoenen kan losmaken, een biertje kan opentrekken, en weemoedig kan grinniken over de tijd dat ik uitgleed en bijna van een emotionele klif viel.
Mr. Backpack was 29, met scherpe humor en groene ogen. Hij was de oudere broer van mijn vriendin, natuurlijk werd ik verliefd op hem. Hij had een schurend baardje en een bleke Schots-Ierse huidskleur die meer tattoos en littekens droeg dan de jongens van mijn leeftijd. En die ogen, die rimpelden wanneer hij me iets speciaals vertelde, waren 'geniaal'. Hij zwoer dat ik iets belangrijks bij te dragen had aan de wereld en zou me helpen vinden wat het was.
Naïef en snel onder de indruk
Onze flirt begon toen ik mijn laatste examen afrondde en hij op de filmset in Californië werkte. Ik had het nummer van Mr. Backpack uit de telefoon van mijn vriendin gestolen tijdens een slaapfeestje en stuurde hem als grapje een berichtje; zelfs toen de berichten late telefoongesprekken en videochats werden, dacht ik niet dat het meer kon zijn dan een ongewone vriendschap. Waarom zou een 29-jarige man met een baan en een leven duizenden kilometers verderop iets met iemand beginnen wiens grootste levensprestatie te maken had met een staatsexamen?
Een aantal weken later vertelde Mr. Backpack dat hij in me geïnteresseerd was, romantisch gezien. Mijn maag keerde zich om, want ik had het oprecht niet zien aankomen. Om gezicht te redden, deed ik alsof ik onze al een tijdje wist waar onze interacties heen gingen. Hij vloog naar de oostkust om me naar een hotelkamer te sluipen voor het weekend, waar we seks hadden voor de derde keer in mijn leven. Dronken van een half glas champagne probeerde ik ervaren en onverstoorbaar over te komen, maar het was niet te verbergen: ik was een kind, en dat is wat hij leuk aan me vond. Naïef en snel onder de indruk, vond ik het cool dat hij legaal alcohol kon kopen een zelf een hotelkamer kon boeken.
De eerste keer dat hij zei dat hij van me hield, was ik compleet van de kaart: op 18-jarige leeftijd was ik niet eerder verliefd geweest, en wist ik amper hoe je de was moest doen, laat staan een hoe ik moest omgaan met een volwassene met fysieke en emotionele behoeftes. Ik wist niet hoe liefde hoorde te voelen, en het verliezen van de kans het te ervaren boezemde me angst in. Dus zei ik dat ik ook van hem hield. Kort daarna kwamen we 'overeen' dat als de relatie zou werken, ik uit New York moest verhuizen – het grote, bruisende eiland waar ik had gepland volwassen te worden – naar Los Angeles, waar hij woonde, zodra ik klaar was met school. Hij had er al een heel leven opgebouwd. En hij haatte New York. Drie jaar lang vloog ik in de weekenden en vakanties naar hem toe in plaats van normale studentendingen te doen. Ik ben zelfs eerder afgestudeerd zodat ik sneller permanent zijn kant op kon verhuizen.
Sekte-achtige dynamiek
Als ik er nu op terugkijk was het zo duidelijk dat onze dynamiek iets 'sekte-achtigs' had: de overdreven aandacht, valse beloftes, blind vertrouwen, terugtrekking uit mijn vorige leven. Ik denk niet dat Mr. Backpack zijn zinnen had gezet op het omgooien van het leven van een tiener – ik denk dat hij de machtsverhouding nooit doorhad. Maar hij was dol op het gevoel dat ik hem aanbad ondanks dat hij niets bijzonders deed.
Wanneer we het over sektes hebben, omschrijft de term 'love bombing' de roofzuchtige relatie die 'grooming' genoemd kan worden. 'Hersenspoelen' is een sekte-specifieke term voor 'psychologisch misbruik' of 'gaslighting'. Bij sektes hoor je over 'financiële exploitatie, mind control en isolatie', die allemaal hetzelfde betekenen als 'innerlijke diefstal, gedachtepolitie, en ontwijking.' We noemen sekteleiders 'charismatische goeroes,' terwijl we misbruikende geliefdes 'charmante narcisten' noemen.
Naarmate ik ouder en zelfverzekerder werd, verschoof de macht binnen de relatie, en Mr. Backpack werd gemener en meer terughoudend. Ik raakte zo gewend aan uitspraken als 'go fuck yourself' en 'hoor je hoe dom dat klinkt?' dat het me uiteindelijk niet meer raakte.
Ik vertelde mezelf dat de pijn hoorde bij een relatie als deze. Ik had gewoon het geluk dat een wijze oudere man mij had gekozen. Hem volgen leek op mijn levensdoel, als het antwoord op de rest van mijn leven. En hoe langer ik bleef hoe moeilijker het werd en hoe meer vertrouwen ik bij hem neerlegde. Ik was 25 toen ik eindelijk vertrok.
'Ik vertrek'
Ruim drieënhalf jaar later leef ik een nieuw leven. Ik maakte een literaire carrière in Californië: ik heb mijn eerste boek, Wordslut, in 2019 uitgebracht. En mijn tweede, Cultish: The Language of Fanaticism, vorige maand. Het boek onderzoek de sociale wetenschap van sektetaal in groepen van Heaven's Gate tot SoulCycle en social media goeroes.
Ik ben altijd gefascineerd geweest door machtsmisbruikende leiders en de volgers die zij aantrekken, gedeeltelijk omdat ik nooit dacht iets gemeen te hebben met 'zulke mensen'. Ik geloofde in het stereotype dat mensen die in groepen als de Moonies of the Manson Family zaten wanhopig, verstoord, of intellectueel gebrekkig waren. Ik waande mezelf immuun voor de verderfelijke charmes van charismatische goeroes.
Cultish: The Language of Fanaticism
Optimisme als fatale fout
Toen begon ik mijn onderzoek voor Cultish en ontdekte snel dat deze vooroordelen op sektevolgers niet alleen oppervlakkige aannames waren, maar ze verdoezelen ook het feit dat sekte-invloeden opduiken op plekken waar we niet kijken – onze eigen relaties, bijvoorbeeld – en niemand van ons staat erboven.
Het labeltje is anders, maar de technieken van conditionering en dwang gaan gelijk op. Een toxische relatie is gewoon een sekte van één. En voor diegenen die het langst in deze situaties blijven hangen is hun fatale fout niet wanhoop: het is optimisme, het idealistische geloof dat deze persoon – deze keuze – de sleutel is tot voldoening. En als je toevallig lijdt, blijf dan sterk en zit het uit want de omstandigheden zullen verbeteren.
De vraag die buitenstaanders neigen te vragen aan sekte-overlevers klinken als de vragen die mensen mij soms vroegen over mijn relatie met Mr. Backpack: 'Waarom ben je hiermee in zee gegaan? Zag je de waarschuwingstekens niet?' en dan, 'Waarom ben je niet gewoon weggegaan?' Ik mikte op Ware Liefde, maar mijn jeugdigheid maakte me kwetsbaar, en ik was te groen om het verschil tussen romantiek en controle te begrijpen, tussen passie en toxiciteit, tussen avontuur en chaos. Wat ik wist was dat Mr. Backpack een wijze blik in zijn ogen had en vele beloftes, en ik voelde me dapper voor het achtervolgen van liefde waar anderen dat niet zouden doen.
Van waardeloze relaties tot sektes
Zeven jaar lang wachten ik op verbeteringen in mijn relatie met Mr. Backpack, waarbij ik mezelf bleef vertellen dat ik nog een paar maanden moest volhouden, dat we eindelijk weer gelukkig zouden zijn. Later, terwijl ik Cultish schreef, leerde ik over verlies aversie, een gedragseconomische theorie die zegt dat mensen verliezen over het algemeen veel acuter voelen dan winst: we overtuigen onszelf om in negatieve situaties te blijven, van waardeloze relaties tot waardeloze investeringen tot sektes, met het geloof dat een overwinning net om de hoek lonkt.
Soms als ik vrienden in vertrouwen neem over de hele ervaring, vragen ze waarom mijn ouders niet hebben geprobeerd me te stoppen. Ik denk dat ze niets konden doen. Pogingen om me te beheersen, zouden me misschien alleen maar verder hebben weggeduwd. Net als een ouder die toekijkt hoe hun 18-jarige kind wegrent met een spirituele groep, hoopten ze dat ik eruit zou halen wat ik nodig had en op een dag veilig thuis zou komen.
Ik zou mezelf niet eens verteld hebben om niet te daten met Mr. Backpack. Allereerst omdat ik koppig ben, dus er was geen manier waarop dat advies had gewerkt. Daarnaast denk ik dat te voorzichtig zijn in het leven je ervan weerhoudt de belangrijkste delen ervan te ervaren. Ik heb overlevers van de meest befaamde sektes uit de geschiedenis gesproken, en bijna allemaal vertelden ze me dat ze niet uit spijt stoven omdat hun ervaringen hen dwongen om elke zonnestraal van het leven aan de andere kant op te nemen. Ik begin hetzelfde te voelen.
Wat ik tegen haar zou zeggen is dat het oké is om 'ontrouw' te zijn aan iemand die je pijn doet. Het is oké om op elk punt in de relatie te stoppen en vragen: Wie is deze persoon aan wie ik mijn kracht geef? Hoeveel van mijn kracht nemen ze aan? En wat doen ze ermee?
Of het nu een geliefde of een goeroe is, het is nooit te laat om je verliezen te beperken: om de zwaarte van je schouders te laten vallen, om het op de berg te laten en terug te keren, omdat het magische uitzicht waar je op hoogte er niet is, en het niet langer de klim waard is. Het is oké jezelf te vergeven – we hebben allemaal onze bagage – en om te bouwen aan een leven dat zo vrij, en zo jou is, dat het niet lijkt alsof je ooit iets verloren hebt.
